Georg Friedrich, także Haendel, Handel (1685-1759)
kompozytor niem., jeden z najwybitniejszych twórców wszech czasów; rezygnując z kariery muzyka dworskiego i kościelnego już w młodości stał się H. reprezentantem nielicznej w jego epoce grupy artystów niezależnych, stąd też jego biografia pełna jest zarówno sukcesów, jak też porażek, powodujących dłuższe i krótsze okresy finansowych kłopotów. 1706-10 przebywał we Włoszech (Rzym, Neapol, Wenecja), gdzie powstało kilka kompozycji oratoryjnych (m.in. Trionfo del Tempo e del Disinganno), 150 kantat, utwory kościelne, opera Agrippina; zbliżył się także H. do rzymskiej grupy artystycznej Arkadia, zał. przez kard. Ottoboniego. 1710 objął stanowisko dyrygenta na dworze elektora w Hanowerze, a kilka miesięcy później wyjechał do Londynu, gdzie zyskał przychylność królowej Anny i 1713 skomponował uroczyste Te Deum ad Jubilate dla uczczenia pokoju w Utrechcie. Odtąd stale podróżował między Londynem a dworem hanowerskim; po wstąpieniu elektora hanowerskiego na tron ang. (jako Jerzy I) pozycja kompozytora nieco osłabła, mimo że - wbrew obiegowym opiniom - nowy król wcale nie był niechętny H.; w tym czasie powstaje m.in. sławna Muzyka na wodzie; 1716 H. wstąpił na służbę u hr. Carnarvona (późniejszy książę Chandos), któremu dedykował 12 Chandos Anthems. 1719 na życzenie Jerzego I H. zorganizował zespół operowy Royal Academy of Music z siedzibą w Haymarket Theater, do którego zaangażował najwybitniejszych śpiewaków europejskich, gł. Włochów; odbył także podróż po rodzinnych Niemczech, m.in. prawdopodobnie z nadzieją zmierzenia się w wirtuozowskim i improwizatorskim turnieju ze swym rodakiem - J.S. Bachem; do planowanego spotkania nigdy nie doszło. Po początkowym sukcesie zespołu H. (opera Radamisto) nastąpił okres narastającej do niego niechęci. W tym samym czasie w Anglii zaczęła zdobywać coraz większą popularność opera rodzima (tzw. ballad opera); domagano się także rezygnacji z drogich śpiewaków włoskich, librett pisanych po angielsku i uwzględniania w nich rodzimych realiów; 1731-32 sytuacja zespołu H. stale się pogarszała. Mimo sukcesu dedykowanego następcy tronu oratorium Alexander's Feast, opery Atalanta i Wedding Anthems (wykonanych z okazji jego ślubu) 1737 opera ostatecznie zbankrutowała. Zrażony H. przestał w ogóle komponować opery, skupiając się na formie oratorium (ostatnia opera jest datowana na 1741); przyjął także zaproszenie do Dublina na dwór lorda W. Cavendisha; w Irlandii H. rozwinął ożywioną działalność koncertową, prezentując swoje mistrzostwo w grze na organach; 1742 w Dublinie odbyło się prawykonanie arcydzieła Mesjasz, które jednak w Londynie nie wzbudziło zainteresowania i H. znów popadł w tarapaty finansowe. 1746 Jerzy II pokonał w bitwie pod Culloden pretendenta do tronu Karola Edwarda Stuarta; z okazji tej victorii H. napisał m.in. oratorium Juda Machabeusz, które odniosło wielki sukces; od tej chwili życie kompozytora zaczęło toczyć się b. pomyślnie; niestety: 1752 ciężka choroba oczu - prawdopodobnie ta sama, która dotknęła jego rodaka i nigdy nie spotkanego rywala - J.S. Bacha - na zawsze wyeliminowała go z życia twórczego. Dorobek twórczy H. jest ogromny i reprezentuje styl muzyki dojrzałego baroku, z powolnym odejściem od ścisłej polifonii (widać to np. w fugach) na rzecz faktury homofonicznej, z dużymi partiami wirtuozowskimi i improwizacyjnymi. Gł. grupy dzieł to: przeszło 40 oper (w tym Xerxes to jedyna opera komiczna; dużą popularność zdobyła pochodząca z niej aria Ombra mai fu), 22 oratoria (oparte na tekstach biblijnych lub przekazach mitologicznych), 22 duety kameralne, 100 kantat kameralnych, utwory chóralne i pieśni, Concerti grossi na różne zestawy instrumentów i basso continuo, Fireworks Music i Watermusic, 8 Sinfonie diverse, koncerty na różne instrumenty, uwertury, koncerty organowe, utwory kameralne (gł. sonaty), zbiory utworów klawesynowych (fantazje, menuety, fugi, preludia, słynna Chaconne G). Sławę muzyka H. zdobyła dopiero w poł. XIX w. zarówno w jego ojczyźnie - Niemczech, jak i Anglii (1843 - Händel Society w Londynie); po początkowym okresie monumentalizmu w interpretacji dzieł H. nastąpił zwrot w stronę pierwotnej instrumentacji i rekonstruowania osiemnastowiecznych warunków realizacyjnych; od 1952 w Halle organizuje się Festiwale Händlowskie; od 1955 działa G.F. Händel-Gesellschaft wydające dzieła kompozytora.
NIEMIECKA MUZYKA, PERACHIA, ORATORIUM, CAPRICCIO, HAENDEL, SONATA, ORGANOWA MUZYKA, BAROKU MUZYKA, DUR-MOLL SYSTEM, SERENADA