dobrowolne społ.-gosp. organizacje chłopskie; powstały w Wielkopolsce (pierwsze 1862 w Piasecznie k. Gniewa), rozwinęły się w okresie międzywojennym; w PRL traktowane jako etap kolektywizacji wsi; 1959 zrzeszone w Centralnym Związku K.R. (ob. w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Roln.); działają dla zwiększenia i ulepszenia produkcji, część tworzy spółdzielnie, gł. usługowe, w zakresie mechanizacji rolnictwa.
PAŃSTWOWE OŚRODKI MASZYNOWE, PAŃSTWOWY FUNDUSZ ZIEMI, , JACKOWSKI, PIENIĘŻNI