(1904-08)
powieść obyczajowa S. Żeromskiego, uznana w momencie publikacji za skandalizującą, napisana pod wpływem sytuacji rozluźnienia moralnych i społ. zasad po rewolucji 1905 r. Zasadniczym wątkiem treściowym są dzieje młodej dziewczyny, Ewy Pobratyńskiej, która ulegając różnym kuszącym okolicznościom ulega stopniowej deprawacji aż do zbrodni, okupionej jednak własną śmiercią. Jej dramat wynika z układu stosunków społ., ale też w znacznym stopniu ze zła w niej samej, świat okazuje się już po raz któryś miejscem nie tylko dobra. Melodramatyczna historia Ewy jest ukazana na tle marazmu życia na prowincji, zakłamania mieszkańców Warszawy, wielkich, obcych kapitałów. W sumie obraz przemocy, prawa silniejszego, świat zła. Idee rewol. zainspirowały Żeromskiego do przedstawienia utopijnej koncepcji społeczności żyjącej w komunie, ponieważ znajduje się w niej nie tylko pomoc materialną, ale i moralną reedukację. Realizatorem tego pomysłu jest arystokrata-filantrop Bodzanta, który próbuje wcielić w życie idee kooperacyjne E. Abramowskiego, jednak dzieło nie ma szans przetrwania. Poczucie bezsensu, przygnębienia i beznadziejności życia jest wpisane w wiele zdarzeń i poczynań, zastosowana technika naturalistycznego obrazowania ten klimat jeszcze wzmacnia. Obok wyważonego komentarza zdarzeń w powieści pojawia się też narracja sztucznie nasycona emocjami, czasami znów bliska potocznemu przekazowi dziennikarskiemu. Powierzchowne zainteresowanie może budzić sposób komponowania zdarzeń, w którym zaskakujące okoliczności nadają posmak sensacji gł. wątkowi romansowemu. Wśród głosów potępienia tematu i bohaterki znalazły się m.in. wypowiedzi E. Orzeszkowej i W. Reymonta.
- WALCZEWSKI, Marek (1937-2009)
- BOROWCZYK Walerian, (1923-2006)
- ZELNIK, Jerzy (ur. 1945)