Reklama

Aneks kanadyjski

O ile początki prozy kanadyjskiej w języku angielskim sięgają 2. poł. XVIII wieku, o tyle jej przebudzenie ze swoistego letargu nastąpiło dopiero około roku 1960.

Do tego momentu pisarstwo kanadyjskie pozostawało w cieniu dzieł angielskich i amerykańskich i z reguły było wobec nich wtórne. Pomimo bliskości Ameryki i kontaktów Kanady z Anglią, literackie nowinki docierały tu z opóźnieniem   i  niezbyt  dobrze się przyjmowały. Do połowy lat 60. w prozie kanadyjskiej wyraźnie dominował realizm,  wyrastający z lokalnego doświadczenia regionów. Zresztą proza regionalna także dzisiaj ma się w Kanadzie doskonale. Rozwojowi literatury nie sprzyjały warunki ekonomiczne - wydzielona z Imperium Brytyjskiego Kanada długo pozostawała krajem "na dorobku" - i demograficzne, związane z rozproszeniem ludności, a więc czytelników, na ogromnym obszarze. 

Reklama

Pisarzy zniechęcały panujące w społeczeństwie rygory moralne, będące konsekwencją nieograniczonych wręcz wpływów kościoła. Warto wspomnieć, że aż do połowy XX wieku istniał w Kanadzie indeks ksiąg zakazanych. Dopiero w drugiej połowie nastąpiła tam - by tak rzec - "liberalizacja" literatury, w dużej mierze pod wpływem postmodernizmu amerykańskiego. Nie bez znaczenia dla rozkwitu literatury była też kanadyjska polityka wewnętrzna, która przejawiała się otwarciem na imigrantów oraz uznaniem wszelkich praw zamieszkujących Kanadę Indian. 

Właśnie pisarze imigranccy oraz indiańscy, obok spadkobierców tradycji anglosaskiej, nadają ton najnowszej prozie  kanadyjskiej. Pierwszą kanadyjską pisarką, która zdobyła światową sławę - przynajmniej wśród młodszych czytelników - była Lucy Maud Montgomery (1874- 1942), autorka serii książek o Ani z Zielonego Wzgórza. Pierwsza część cyklu, Anne of Green Gables (Ania z Zielonego Wzgórza), ukazała się w 1908 roku, a kolejne siedem w latach 1909-39. Rudowłosa bohaterka ujęła czytelników fantazją, rezolutnością, ciekawością świata, pragnieniem swobody, dążeniem do spełnienia marzeń. 

Drugi ważny pisarz z wcześniejszej połowy wieku, Stephen Leacock (1869-1944), dał się poznać jako "kanadyjski Mark Twain". Uprawiał prozę humorystyczną, osadzoną w regionalnych realiach i czerpiącą z tradycji przekazów ustnych. Jego najlepsza książka to Sunshine Sketches of a Little Town (Słoneczne szkice o małym miasteczku, 1912), idylliczny obraz życia nieco zwariowanych mieszkańców miasteczka Maripose w prowincji Ontario. Wpływ modernizmu zaznaczył się w prozie Morleya Callaghana (1903-90), któremu w pisarskiej karierze pomogli Ernest Hemingway i Francis Scott Fitzgerald. 

Za najwybitniejsze osiągnięcia Callaghana uważa się jego książki z lat 30., m.in. Such Is My Beloved (Oto moja ukochana,  1934)  i  They  Shall  Inherit  the  Earth  (Oni  odziedziczą ziemię, 1935); ukazują one szarą egzystencję i moralne rozterki bohaterów w czasie Wielkiego Kryzysu, wydarzenia bardzo dotkliwego dla Kanady. W latach 40. pojawiło się kilka godnych odnotowania powieści regionalnych, wśród nich As for Me and My House (Co się tyczy mnie i mojego domu, 1941) Sinclaira Rossa (1908-1996), pierwszego pisarza kanadyjskiego Zachodu, oraz osadzona w scenerii Nowej Szkocji Two Solitudes (Dwie samotności, 1945) Hugh McLennana (1907-1990). 

W prozie kanadyjskiej 2. połowy XX wieku donośnie brzmi głos piszących kobiet. Margaret Laurence (1926-87) osadziła fabułę swoich powieści i opowiadań w położonym na prerii miasteczku Manawaka. W jej prozie znajdzie- my to, co w literaturze regionalnej najlepsze - z jednej strony żywe opisy konkretnych realiów, a z drugiej refleksje natury uniwersalnej. W utworach Laurence łatwo zauważyć bardzo czytelne wątki feministyczne o dążeniu kobiet do samopoznania i uniezależnienia się oraz o ich relacjach ze społecznością. Za największe powieściowe dzieło pisarki uchodzi The Diviners (Wróżbici, 1974), gdzie Laurence naświetla wewnętrzny konflikt bohaterki o imieniu Morag, która próbuje pogodzić obowiązki żony i matki z aspiracjami literackimi. Najbardziej utytułowaną żyjącą autorką kanadyjską jest bez wątpienia Margaret Atwood (ur. 1939), niezwykle płodna powieściopisarka, poetka i eseistka. Feministyczny przekaz jest w jej prozie ewidentny. 

Atwood kreśli wizerunki kobiet wrażliwych, usposobionych refleksyjnie, przekonanych co do własnych racji, nie bojących się stawić czoło patriarchalnemu społeczeństwu. Postrzega doświadczenie kobiet jako zbliżone do natury, w odróżnieniu od doświadczenia męskiego, które kojarzy się jej z mechanizacją, przemocą i dążeniem do dominacji. Spośród rozlicznych powieści Atwood na wzmiankę zasługują m.in. The Edible Woman (Kobieta do zjedzenia, 1969), Surfacing  (Wynurzenie,  1972),  Lady  Oracle  (Pani  Wyrocznia, 1976)  i  Bodily  Harm  (Okaleczenie  ciała, 1981). Warto też wspomnieć o dwóch mistrzyniach krótkiej prozy: Mavis Gallant (rocznik 1922) i Alice Munroe (1931); pierwsza bywa określana "kanadyjskim Czechowem", drugą porównuje się często do amerykańskich pisarek z Południa, Eudory Welty i Flannery O’Connor.  

Współczesna proza kanadyjska jawi się jako wyraźnie sfeminizowana, co nie oznacza, że piszący mężczyźni nie potrafią dotrzymać kobietom kroku i nie mają ciekawych albo ważnych rzeczy do powiedzenia. Za klasyków należy uznać Robertsona Daviesa  (1913- 1995) 95) i Mordecaia Richlera (1931-2001). Obaj debiutowali w latach 50. Davies napisał m.in. "trylogię deptfordzką", obejmującą Fifth Business (Piąta osoba dramatu,  1970),  The  Manticore  (Mantykora,  1972) i World of Wonders (Świat cudów, 1975); wszystkie części trylogii mają formę konfesyjną i przedstawiają bohaterów dokonujących życiowych rozliczeń. Odzwierciedlają one zainteresowanie jungowską psychoanalizą, jakie przejawiał Davies. 

Mordecai Richler w takich książkach, jak The Apprenticeship of Duddy Kravitz (Edukacja Duddy’ego Kravitza, 1959) i Jo shua Then and  Now  (Niegdyś i dziś, 1980), opisał życie żydowskiej wpólnoty w Mon- trealu. Miłośnicy twórczości kanadyjskiego barda Leonarda Cohena (ur.1934 r.), powinni wiedzieć, że jest on znanym prozaikiem. Jego powieść Beautiful Losers  (Piękni  przegrani,  1966)  uchodzi za pierwszą kanadyjską powieść postmodernistyczną i można ją interpretować jednocześnie  jako rozliczenie z epoką hippisów i jako próbę subiektywnej rekonstrukcji historii Kanady. Do najchętniej czytanych Kanadyjczyków należy   pochodzący ze Sri Lanki Michael Ondaatje (ur. 1943), autor sfilmowanego przez Anthony Minghellę wojennego romansu The English Patient (Angielski pacjent, 1992). 

Czytelnicy  jego  wcześniejszej  powieści,  In  the  Skin  of  a  Lion (W skórze lwa, 1987), z pewnością zapamiętają mroczne opisy Toronto lat 20. Proza Ondaatje’a jest bardzo skomplikowana pod względem narracji i kompozycji; trudne do rozszyfrowania są w niej narracyjne punkty widzenia, a poszczególne zdarzenia nierzadko wydają się nie mieć ze sobą żadnego związku. Czołowym literackim reprezentantem rdzennych Kanadyjczyków jest półkrwi Czerokez, Thomas King (ur. 1943), a spośród pisarzy imigranckich wyróżnia się M.G. Vassanji (ur. 1950), portretujący środowisko induskich imigrantów w Toronto.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama