Chociaż dzisiaj często kojarzymy romantyzm raczej z ucieczką od rzeczywistości niż z jej odbiciem, założeniem francuskiej awangardy romantycznej było wyzwolenie literatury z abstrakcyjnych konwencji i uczynienie jej sprawnym narzędziem opisu, analizy i wyrazu człowieka i rzeczywistości, która go otacza. Zwłaszcza we Francji, posiadającej długie tradycje klasycystyczne, romantyzm łączył się z ideą bezpośredniości, ekspresji naturalnego doświadczenia rzeczywistości. Sytuacja, w której na początku lat 20. XIX w. formowały się we Francji idee romantyczne, była złożona; restauracja Burbonów, która nastała po upadku Napoleona, z jednej strony dawała nadzieję na stabilizację, lecz jednocześnie sprawiała wrażenie "kroku wstecz", powrotu do sytuacji sprzed 1789 r., która wobec zmian mentalności i obyczajowości wydawała się dalece niezadowalająca.
Młode pokolenie odziedziczyło trudny bagaż intelektualny poprzedniego ćwierćwiecza: bagaż oświeceniowej wiary w możliwość stworzenia systemu idealnego, opartego na rozumie - która zaowocowała przemocą, terrorem i wojnami, oraz bagaż systemu napoleońskiego, łączącego hasła republikańskie i społeczne z kultem i dyktaturą silnej jednostki i prowadzącego ostatecznie do nowej formy absolutyzmu. Pokolenie następujące po upadku cesarstwa miało świadomość wynaturzenia wielu ideałów - religii, wolności, rozumu, równości - i stało wobec konieczności wypracowania własnego światopoglądu i własnej hierarchii wartości.
Wskazówek i inspiracji poszukiwali w bardzo różnych kierunkach; dała się jednak zauważyć potrzeba stworzenia nowego spójnego systemu ideowego, który zastąpiłby pustkę po dawnych, przebrzmiałych koncepcjach. Wyrazem tego były liczne manifesty i dyskusje, w ramach których twórcy wówczas mniej więcej dwudziestoletni usiłowali określić swoje stanowisko nie tylko literackie, ale i światopoglądowe. Zanim Nodier zaczął gościć w Arsenale młodych romantyków, gromadzili się oni wokół pisemka "Conservateur littéraire" wydawanego w latach 1819-21, którego głównym animatorem był młodziutki Hugo. Nawiązując tytułem do czasopisma "Conservateur", wydawanego niegdyś przez Chateaubrianda, przejął on idee autora Geniuszu..., traktując religię jako odtrutkę na wyjaławiający racjonalizm XVIII w., jako wartość nierozerwalnie związaną z francuską tradycją i jako źródło nowych inspiracji. Linię "Conservateur littéraire" podjęło następnie pismo "La Muse française" (1823-24), z którym, oprócz Hugo, związany był m.in. de Vigny.
Niejako konkurencyjnym wobec "młodych" środowiskiem była grupa pisma "Globe" (1824) - mniej radykalna i ofensywna, lecz bardziej otwarta, propagująca nowe idee napływające z zagranicy i dążąca raczej do wzbogacenia kultury francuskiej niż do sformułowania nowego, ekspansywnego "programu" - z grupą tą związani byli m.in. Sainte-Beuve i Stendhal. Stendhal (właśc. Henri Beyle, 1783-1842) rozpoczął karierę literacką wyjątkowo późno, zwłaszcza jak na ten okres "młodych geniuszy". Pochodzący z prowincjonalnego mieszczaństwa, Henri Beyle był żołnierzem napoleońskim i brał udział w kampanii włoskiej - od tej pory datuje się jego fascynacja Italią.
Po klęsce cesarza wyjechał w 1814 r. do Mediolanu, gdzie pozostał aż do 1821 r., publikując eseje poświęcone muzyce i sztuce: Lettres sur Haydn, Mozart et Métastase (Haydn, Mozart i Metastasio, 1814), Rome, Naples et Florence (Rzym, Neapol i Florencja, 1817 - które po raz pierwszy podpisał pseudonimem Stendhal, od nazwy miejscowości, w której urodził się Johann Joachim Winckelmann), Histoire de la peinture en Italie (Historia malarstwa we Włoszech, 1817). Podejrzany o przynależność do karbonariuszy, powrócił do Paryża, gdzie publikował w dalszym ciągu eseje poświęcone różnym dziedzinom sztuki oraz promujące kulturę romantyczną - m.in. De l’amour (O miłości, 1822), Racine et Shakespeare (1823), La Vie de Rossini (Życie Rossiniego, 1823).
W 1826 r. napisał swoją pierwszą powieść Armance (Armancja), kiepsko przyjętą, obfitującą w dość złożone analizy psychologiczne, choć fabularnie raczej ubogą i zagmatwaną, opartą na temacie "niemożliwej" miłości między tytułową bohaterką a Oktawiuszem. Stendhal kontynuował zatem twórczość w wyrobionym już stylu eseistyreportera, pisząc Promenades dans Rome (Przechadzki po Rzymie, 1829) i pierwsze z opowiadań, wydanych potem jako Chroniques italiennes (Kroniki włoskie, 1839), w których wykorzystuje krwawe średniowieczne i renesansowe historie włoskie. Rok 1830 jest dlań przełomowy - zostaje mianowany konsulem we Włoszech i pisze Le Rouge et le Noir (Czerwone i czarne). I ta powieść jednak nie spotyka się początkowo ze zrozumieniem czytelników. Powieści Stendhala konstruowane są zazwyczaj wokół silnej, pełnej pasji osobowości głównego bohatera, przy czym jednocześnie rysuje się w nich inna osobowość - narratora zaangażowanego, komentującego postawy bohaterów i w ten sposób kreślącego swój własny portret, nie mniej pasjonujący niż portrety bohaterów.
Jednocześnie powieść zdaje się niekiedy "wymykać z rąk" narratora i podążać za rozwojem myśli lub doświadczeń któregoś z bohaterów. W odniesieniu do pisarstwa Stendhala zawodna okazuje się więc kategoria narratora jako podmiotu opowiadającego nietożsamego z autorem - owa dominacja pisarskiego "ja" nad własnymi wytworami, przy jednoczesnym tworzeniu z każdego z bohaterów alter ego nazwana została przez literaturoznawców "beylizmem", od prawdziwego nazwiska pisarza. Stendhal był eksperymentatorem w dziedzinie prozy - eksperymentował jednak nie na zimno, lecz pod wpływem impulsów. Tworzył w prawdziwie romantycznym poczuciu wolności twórczej i ta otwartość na inspiracje płynące z samego dzieła, gotowość "podążania" za fabułą lub bohaterem dawała efekty niezwykłe.
Tą bardzo osobistą metodą stworzone zostały kolejne powieści, silnie nasycone autobiografizmem i publikowane dopiero po śmierci autora (podobnie jak Dziennik, obejmujący lata 1802-17 i 1823, a wydany w 1888): Souvenirs d’egotisme (Pamiętnik egotysty 1832, wyd. 1892), Lucien Leuwen (nieskończona, 1834, wyd. 1927), Vie de Henry Brulard (Życie Henryka Brulard, 1834-36, wyd. 1890). Kolejne dzieła to Mémoires d’un touriste (Pamiętnik turysty, 1836), następny dziennik podróży, tym razem po Francji i trzy lata późniejsze Kroniki włoskie oraz La Chartreuse de Parme (Pustelnia parmeńska) - powieść pełna pasji, rozmachu i malowniczości, oparta na zawiłej, efektownej intrydze. Po niej Stendhal nie kończy planowanych powieści, m.in. bardzo ciekawie zapowiadającego się Lamiela (wydany we fragmentach w 1889); umiera w Paryżu rażony apopleksją.