Reklama

Futuryzm francuski

Kraj, w którym ogłoszono Akt założycielski i manifest futuryzmu, podszedł do nowego prądu z większą rezerwą niż ojczyzna jego autora. Prekursorski tekst został opatrzony komentarzem redakcji "Le Figaro", w którym zajmowała ona pozycję sceptycznego obserwatora rozwoju idei. Futuryzm nie stworzył we Francji zorganizowanej grupy pisarzy-wyznawców.

Postulaty Marinettiego w sposób istotny wpłynęły jednak na ewolucję artystyczną przedstawicieli francuskiej awangardy pierwszego dwudziestolecia minionego wieku. Zwykle ich twórczość określa się ogólnie   jako "awangardową" lub szczegółowo jako "poezję kubistyczną", stosując niekiedy synonimicznie terminy futuryzm i kubizm. Pomijając ten chaos terminologiczny, nie można zaprzeczyć, że kilku z ówczesnych poetów francuskich, przeżywając intensywny romans z futuryzmem, potrafiło wzbogacić go o nowe, interesujące  elementy. Eksperymenty formalne poezji futurystycznej podjął Nicolas Beauduin, artysta poszukujący nowych skodyfikowanych form poetyckiego wyrazu. Ideę "integralizmu" - włączenia w obręb sztuki obszarów nauki i techniki - połączył z postulatem określanym od tytułu jednego z jego zbiorów jako "paroksyzm". 

Reklama

Była to dynamiczna formuła poezji, ilustrująca intensywność życia miasta, która miała stworzyć ekstatyczne ody na cześć nowych czasów. Beauduin przy tym uznaje technikę za nową futurystyczną religię, sławiącą "człowieka w ruchu" jako nowe oblicze Boga. Próby tego rodzaju podejmował w szeregu poematów o znamiennych tytułach: Paroksyzm (Paroxisme), Wysiłek człowieka (L’Effort des hommes), Poemat  pociągów  (Le poéme des  trains) czy Oda poetów do lotnika (Ode des poétes á  l’aviateur).  Stworzona  przez niego paroksystyczna grupa literacka nie zaznaczyła się jednak w historii literatury. Podobną do idei "integralizmu" koncepcję sztuki łączącej życie indywidualne i zbiorowe, postulującą przy tym nową zwielokrotnioną ekspresję, głosił Henri-Martin Barzun, który miał ambicję rywalizowania z Marinettim o prymat teoretyka awangardy. Swą propozycję określił mianem "dynamizmu" i promował na łamach czasopisma "Poéme et drame", wokół którego skupił garść zwolenników - można wśród nich znaleźć tak wybitne postaci, jak Guillaume Apollinaire i Blaise Cendrars. 

Barzun pragnął wyzyskać dramatyczne napięcie między kontrastowymi poetyckimi motywami, między jednostką a anonimową zbiorowością. Widział utwór poetycki jako rodzaj awangardowej muzycznej partytury, przywołując przykład pieśni mitycznego Orfeusza, którym towarzyszyły dźwięki instrumentu, odgłosy natury czy bitewnego tumultu. Za najważniejszy utwór Barzuna uznaje się tom Era dramatu   (L’Ére du drame, 1912). Wśród teoretyków poszukujących oryginalnej francuskiej linii futuryzmu należy wymienić również Pierre’a Albert-Birota. W kierowanym przez siebie czasopiśmie "Sic" wiele miejsca poświęcał futurystycznym dyskusjom literackim i ich artystycznym egzemplifikacjom. Sam tworzył dzieła, których  estetyka zamyka się w jego autorskim określeniu: poematy do wycia  i tańca. O relacje twórczości Guillaume’a Apollinaire’a i futuryzmu badacze francuskiej poezji toczą spory. Pozostańmy w kręgu faktów: w 1913 roku we florenckim periodyku "Lacerba", redagowanym przez zaprzyjaźnionego z poetą Ardengo Sofficiego, ukazał się tekst autora Alkoholi zatytułowany Antytradycja futurystyczna (L’antitradition   futuri ste). 

Apollinaire traktuje w nim futuryzm w sposób nadzwyczaj pojemny, włączając w jego orbitę  wiele kierunków, które mimo iż różnią się artystycznymi dogmatami, wyrastają z pnia poszukiwań futuryzmu.  Na  tej  samej  zasadzie znaczna część twórczości Apollinaire’a z lat 1910-18 może zostać włączona w obręb "antytradycji futurystycznej". Poeta odkrywa jako inspirację stechnicyzowaną rzeczywistość, pojmując w ten na wskroś futurystyczny sposób postulat wprowadzenia życia  do poezji.  Apollinaire odchodzi od klasycznej poetyki, stosuje zmiany składniowe, eksperymentuje z techniką "słów na wolności", strumienia świadomości i - w sposób najbardziej widowiskowy - z kształtem graficznym tekstu, pisząc wiersze w kształcie  serca, fontanny, mandoliny, zegarka czy krawata. 

Jest dzięki temu najznakomitszym z poetów, którzy wcielali w życie postulaty Marinettiego, dotyczące takiej przemiany formy wiesza, by jego lektura dawała wrażenie symultanicznego odbioru zjawisk. Twórczość poetycka Apollinaire’a pozostanie jednak poza teoretycznymi klasyfikacjami. Charakterystyczny dlań romantyczny liryzm - raz potraktowany poważnie (poeta pisze o blasku księżyca "potępionym" przez Marinettiego), innym razem zestawiony z drwiną - każe powstrzymać się przed zbyt jednoznacznym szufladkowaniem tej poezji. Spotkamy w niej tradycyjne poetyckie rekwizyty i elementy ostentacyjnego kiczu, nawiązujące do miejskiego folkloru. 

Rytm przystosowany do deklamacji i dokładne rymy, uwypuklające efekt komicznego zestawienia rymowanych wersów. Surrealistyczne   skojarzenia i gry słowne, które nie pozwalają traktować poezji Apollinaire’a jako realizacji któregoś z ulubionych futurystycznych tematów. Przykładem oryginalnej techniki tego poety jest wiersz  Wyczekiwanie. Jest to zarazem opowieść o współczesności i pean na cześć wolności składania słów, manifestacja literatury wyczekującej na to, żeby eksperyment ukazał swój sens. W okresie poprzedzającym I wojnę światową wpływom futurystycznym ulegała również twórczość piszącego po francusku Szwajcara Blaise  Cendrarsa  (właśc. Fédéric Sauser Hall, 1887-1961). Obieżyświat i awanturnik, pragnął Cendrars w poetyckiej twórczości usunąć granicę między literaturą a życiem. 

Wprowadził do swych poematów prozatorskie elementy narracyjne, realizowane najczę- ściej techniką strumienia świadomości. Podobne zabiegi Apollinaire’a  oraz współczesnych poetów uważa się za wpływ twórczości Cendrarsa. Do futurystycznych zalicza się dwa poematy Cendrarsa: Wielkanoc w Nowym Jorku (Les Pâques á New York, 1912) i Proza kolei transsyberyjskiej (La prose du transsibérien, 1913). Szczupły dorobek poetycki Cendrarsa znajduje się w cieniu jego kronikarsko-reportażowej prozy, nasyconej poezją i wrażliwością opisową znaną czytelnikom Wielkanocy i Prozy. Rozwinął w niej i udoskonalił swe wczesne poetyckie eksperymenty.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama