W 1923 roku powstało ugrupowanie Pieriewał (Przełęcz). Współtwórcą i patronem grupy był Aleksander Woronski (1884-1937), wśród założycieli znaleźli się m.in. Artiom Wiesioły i Michał Swietłow (1903-64). Trzon grupy stanowili zaś Iwan Katajew (1902-37), Mikołaj Zarudin (1899-1937), Dymitr Gorbow (1894-1967) i Abram Leżniew (1893-1938).
W przeciwieństwie do ugrupowań proletariackich Pieriewał mocno akcentował związki z tradycją literacką, głosił autonomię sztuki, odrzucał utylitaryzm i nie godził się na uległość wobec haseł politycznych. Akt twórczy był rozumiany jako proces podświadomy, intuicyjny i spontaniczny. Przemożny wpływ na porewolucyjne życie literackie Rosji radzieckiej miało ugrupowanie RAPP (Rosyjskie Stowarzyszenie Pisarzy Proletariackich / Rossijskaja Assocjacija Prolietarskich Pisatielej) - powołane do życia na I Ogólnozwiązkowym Zjeździe Pisarzy Proletariackich, który odbył się między 30 kwietnia a 8 maja 1928 roku. Geneza RAPP-u sięga jednak dalej w przeszłość, gdyż jego "drzewo genealogiczne" sięga swoimi korzeniami Proletkultu, z którego w 1920 roku powstała "Kuznica", z niej wyodrębniło się w 1922 ugrupowanie "Oktiabr’", z którego z kolei powstał rok później MAPP (Moskiewskie Stowarzyszenie Pisarzy Proletariackich) - bezpośredni poprzednik RAPP-u.
Walcząc o czystość sztuki proletariackiej, RAPP prowadził fanatyczną, nie przebierającą w środkach kampanię przeciwko nieproletariackim grupom lite- rackim: LEF-owi Włodzimierza Majakowskiego, Braciom Serafiońskim i Pieriewałowi. Program RAPP-u został najdobitniej przedstawiony w tekstach Le- opolda Awerbacha (1903-37) O zadaniach literatury proletariackiej (O zadaczach prolietarskoj litieratury, 1928) i Aleksandra Fadiejewa (1901-56) Głów- ny szlak literatury proletariackiej (Stołbowaja doroga prolietarskoj litieratury, 1928).
Program łączył rozmaite postulaty wcześniejszych ugrupowań proletariackich. Podstawę ideową stanowił marksizm, a przestrzeganie jego zasad decydowało o jakości utworu. Drogowskazem ideowym był też dla rappowców artykuł Lenina Lew Tołstoj jako zwierciadło rewolucji rosyjskiej (Lew Tołstoj kak zerkało russkoj riewoliucji). Walcząc z rzekomym schematyzmem minionej literatury, postulowano zrywanie wszelkich masek z rzeczywistości. Rychło się jednak okazało, że kierownictwu RAPP-u bardziej niż na literaturze zależy na podporządkowaniu sobie środowisk artystycznych. Terror moralny, publiczne oskarżenia i donosy stały się codzienną praktyką życia literackiego na przełomie lat 20. i 30. Rappowskie metody administrowania literaturą, mimo rozwiązania RAPP-u wraz ze wszystkimi innymi grupami twórczymi 23 kwietnia 1932 roku, trwały do połowy lat 50. Do RAPP-u należał m.in. Dymitr Furmanow (1891-1926). W latach wojny domowej był komisarzem w słynnej dywizji partyzanckiej Czapajewa, co później znajdzie odzwierciedlenie w najbardziej znanej jego powieści. Pisać zaczął w czasie wojny i już wtedy jego znakiem firmowym stał się ścisły dokumentaryzm zespolony z liryzmem.
Pierwszy utwór Furmanowa Czerwony desant (Krasnyj diesant, 1922) oparty był na historii likwidacji buntu wznieconego przez gen. Ugalaja na Kubaniu w 1920 roku. Próbą wyjścia poza ramy dokumentaryzmu była nieudana opowieść W roku osiemnastym (W wosiemnadcatom godu, 1923). Dużym sukcesem artystycznym okazała się dopiero powieść z elementami reportażu i publicystyki pt. Czapajew (Czapajew, 1923), poświęcona dziejom legendarnego, tytułowego przywódcy partyzanckiego. Poprzez zestawienie losów dwóch bohaterów - Czapajewa i komisarza Kłyczkowa - Furmanow przedstawił, rzecz jasna w sposób uproszczony i wyidealizowany, opozycję świadomości i spontaniczności, rewolucyjnej organizacji i ludowej żywiołowości. Zderzenie tych dwóch zasad jest głównym źródłem dynamizowania akcji.
Czapajew to natura bogata, trudna do pohamowania, ulegająca "nastrojom anarchistycznym". W ujęciu Furmanowa wady i słabości Czapajewa są integralnym składnikiem osobowości tego człowieka - "wielkiego" zarówno w rzeczach dobrych, jak i złych. Przynależność do RAPP-u charakteryzuje także wczesną twórczość Aleksandra Fadiejewa - debiutującego opowiadaniem Powódź (Razliw, 1923), osnutym wokół wydarzeń rewolucyjnych, pisanym tzw. prozą rąbaną, pozbawioną zdań pobocznych. W 1927 roku ukazała się powieść Klęska (Razgrom) - przedstawiająca dramatyczne dzieje partyzanckiego oddziału Lewinsona, walczącego na Syberii w 1919 roku przeciwko białogwardyjskim pułkom i japońskiej interwencji. Na uwagę zasługuje fakt, iż po raz pierwszy powieść o wojnie domowej dzięki pogłębionemu realizmowi psychologicznemu była powieścią charakterów, a nie powieścią sytuacyjną.
Lewinson nie jest już częścią masy, wyróżniającą go cechą jest racjonalizm, jasna świadomość wagi i znaczenia rozgrywających się wydarzeń. Centralnym zagadnieniem powieści jest jednak konflikt między partyzantem Morozką a czyściutkim inteligencikiem Mieczykiem, który zgłosił akces do rewolucji głównie pod wpływem swoich nieco naiwnych, romantycznych wyobrażeń o bohaterstwie. Za jego miłą powierzchownością i pięknymi słowami kryje się egoizm i brak charakteru. Im bliżej zaś czytelnik poznaje Morozkę, chłopaka z kopalni, który zna tylko ciężką pracę i prostackie rozrywki, tym większej nabiera do niego sympatii za jego koleżeństwo, odwagę i głód sprawiedliwości.
Klęska stanowi swego rodzaju podsumowanie pierwszego etapu rozwoju literatury radzieckiej poświęconej rewolucji. Po roku 1927 pisarze rosyjscy będą łączyć rozległą, epicką panoramę ruchu mas rewolucyjnych z wnikliwą analizą losów jednostkowych. Wiązało się to z rozbudową i modernizacją struktury powieści, które stawały się sagami i epopejami. Z RAPP-em był związany również Fiodor Gładkow (1883-1958). Pierwsze opowiadanie Do światła (K swietu) opublikował już w roku 1900, lecz jego talent w pełni się rozwinął po rewolucji, kiedy wydał powieść o jej przebiegu, zatytułowaną Ognisty koń (Ogniennyj koń, 1923). Uznanie przyniosła mu powieść Cement (Cemient, 1925), którą uznaje się za utwór prekursorski dla nurtu powieści produkcyjnej (o literaturze socrealistycznej, w skład której nurt ten jest zaliczany, pisałem w poprzednim tomie). Akcja książki rozgrywa się na dwóch planach: produkcyjnym i rodzinnym.
Pierwszy z planów związany jest z wysiłkami uruchomienia zniszczonej fabryki, ze zorganizowaniem produkcji. Podobnie jak w powieściach o wojnie domowej, motorem napędzającym akcję jest konflikt postaw, tyle że tym razem chodzi o postawy wyłaniające się nie podczas walk, lecz w toku realizacji planu produkcyjnego. W ostrym konflikcie pozostają ze sobą stojący na czele komórki partyjnej ślusarz Czumałow i przewodniczący miejskiego komitetu wykonawczego Badjin, który pod koniec utworu okaże się perfidnym wrogiem, choć z pozoru jest zdyscyplinowanym towarzyszem partyjnym. Drugi plan obejmuje konflikt między powracającym z frontu Glebem Czumałowem a jego żoną Daszą, przyzwyczajoną już do samodzielności.