Reklama

Robert Musil. Niepokoje wychowanka Törllesa

Powieść (albo długie opowiadanie) Niepokoje wychowanka Törlessa (1906) było pierwszym i jedynym sukcesem czytelniczym, jakiego Musil zaznał za życia.

Mimo oryginalności w ujęciu tematu, którym są problemy wie- ku dojrzewania nadwrażliwego chłopca w zderzeniu z opresyjnym systemem wychowawczym, sam temat oryginalny nie był, ponieważ proza opowiadająca o życiu szkolnym internatowym święciła na przełomie wieków triumfy. Nowela Szlachetna krew (1892) Wildenbrucha, opowiadanie Die Turnstunde (1902) Rilkego oraz powieści: Przyjaciel Ryś (1902) Emila Straussa, Pod kołami (1906) Hessego i Jakob von Gunten (1909) Roberta Walsera to najważniejsze utwory podejmujące wspomnianą problematykę. 

Reklama

Dzieje Törlessa, wychowanka renomowanego instytutu pedagogicznego, to historia cierpień i nieustającego konfliktu z otaczającą rzeczywistością najpierw dziecka, później przeżywającego niepokoje wieku dojrzewania chłopca (niemieckie Verwirrung oznacza także ‘zamęt’ i ‘chaos’) i wreszcie niemal już dojrzałego Törlessa, który podejmuje próbę nowego samookreślenia. Przedstawiający historię rozwoju bohatera utwór Musila stanowi więc wariant obrosłego w Niemczech bogatą tradycją gatunku powieści edukacyjnej i rozwojowej [Bildungs- und Entwicklungsroman]. 

Dzieje swojego bohatera autor przedstawia w charakterystyczny dla siebie sposób: rzeczywistość szkolna i jej obiektywne uwarunkowania niemal go nie interesują; o sposobie potraktowania rzeczywistości zewnętrznej w Niepokojach... można powiedzieć dokładnie to samo, co Alfred Döblin powiedział o noweli  Dopełnienie miłości: Musil nie interesuje się żadnym wydarzeniem, żadną osobą, lecz tylko ich powiązaniami, ich włączeniem w subtelną, psychiczną tkaninę. W tym celu rozluźnia i zamazuje wszelkie kontury, odbiera wydarzeniom i osobom samoistne znaczenie na rzecz autonomiczności owej tkaniny [...]. 

Temat opowiadań nie odgrywa dla niego roli; "niesłychane wydarzenie", którego Goethe domagał się od noweli, jest Musilowi zupełnie   obce. Całą uwagę autor skupia na roztrząsaniu stanów ducha swego bohatera i na próbach ich zrozumienia. Bohater Törlessa to marzyciel szukający drugiej, wyimaginowanej rzeczywistości; jego problemy z tożsamością wynikają z dostrzeżenia zasadniczej sprzeczności między idealnym wyobrażeniem własnego "Ja" a rzeczywistością stwarzaną przez zbiorowość. W tym sensie można w opowiadaniu Musila doszukiwać się elementów autobiograficznych, bo przecież o tym samym, tyle że w nawiązaniu do własnej osoby, mówi on w obszernych partiach dziennika, które powstały w okresie pracy nad Törlessem

Autobiografizm opowiadania nie polega jednak na prostej reprodukcji faktów biograficznych, choć i tych przecież nie brakuje, ale raczej na stworzeniu Törlessa w jego relacji ze światem dokładnie takim, jakim widział siebie Musil. Eksploracja "wewnętrznej  głębi", "wsobności" (tak trzeba by przetłumaczyć nie mające w języku   polskim  odpowiednika niemieckie słowo Innerlichkeit) to centralny motyw zarówno dzienników, jak i Törlessa. Trudno odmówić racji opinii, że to właśnie szeroko rozumiany autobiografizm stanowi o wartości Musilowego opowiadania w trojakim sensie: estetycznym - jako zapisu "języka duszy", psychologicznym - jako protokołu wewnętrznych konfliktów, które w tym samym czasie zaczął badać Sigmund Freud oraz socjologicznym - jako  dokumentu samowiedzy pisarza mającego skrajnie subiektywny ideał kultury i przez to pozostającego przez całe życie w konflikcie z postrzeganą jako zdecydowanie akulturalna rzeczywistością mieszczańskiego świata.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama