Reklama

Wbrew obyczajowi. Literatura angielska

Nietypowym zjawiskiem na gruncie chłodnej i powściągliwej angielskiej powieści okazał się David Herbert Lawrence (1885-1930). Zdobył popularność błyskawicznie, walcząc z cenzurą i opinią publiczną. Atakował wyrafinowany intelektualizm Bloomsbury, nienawidził anglosaskich ideałów: rozsądku, umiaru, opanowania.

Nie dbał ani o kompozycję, ani o narrację, tak wypracowane przez modernizm. Sprzeciwiał się mieszczaństwu, kapitalizmowi, wojnom, ideologiom politycznym, postępowi. Jego postulaty są niekiedy utopijne i pełne sprzeczności, a sposób, w jaki pisał o seksualności, spotkał się z zarzutami szerzenia pornografii. Lawrence przyszedł na świat w osadzie górniczej, w wielodzietnej rodzinie. Był synem robotnika i nauczycielki. Pijaństwo niepiśmiennego ojca było przyczyną biedy, ale ambitna matka umożliwiła synowi zdobycie wykształcenia. Po ukończeniu szkoły średniej był nauczycielem, jednak porzucił to zajęcie i poświęcił się wyłącznie pisarstwu i podróżom. Życiowym zastosowaniem jego haseł wyzywających uświęcone sposoby myślenia i postępowania był związek z zamężną niemiecką arystokratką. Gdy jej mąż nie zgodził się na rozwód, Lawrence uprowadził ukochaną.  

Reklama

W  czasie  wojny  był  podejrzany o szpiegostwo i musiał opuścić Anglię. Okazywał pewną sympatię rodzącym się dopiero ruchom faszystowskim, podkreślając, że do panowania są stworzeni ludzie "mocni". Chory na gruźlicę do końca życia pozostał żądny wrażeń. Pierwszą powieścią, która zwróciła na niego uwagę byli Sons and Lovers (Synowie i kochankowie, 1913). Pobrzmiewają w niej echa młodości pisarza. Małżeństwo Morel - prosty górnik i purytańska panna - po pierwszym okresie miłości stają się sobie obcy. Pa- ni Morel przenosi wszystkie swe uczucia na synów. Kiedy starszy umiera, koncentruje je na młodszym, Pawle. 

Bohater jest wiernym portretem wewnętrznym autora. Historia wzajemnego oddania matki i syna została odmalowana z wielką subtelnością  i zaznaczeniem  siły charakteru matki. Niemniej takie stosunki powodują okaleczenie uczuciowe syna, który nie jest zdolny do związku z kobietą. Pani Morel staje na drodze uczuciu, które Paweł żywi do spotkanej dziewczyny. Dopiero śmierć matki uwalnia Pawła od jej dotychczasowej władzy. Z dużą szczerością Lawrence ukazał seksualne doświadczenia młodego mężczyzny i zajął się podświadomym życiem uczuciowym. Uważał, że każdy człowiek powinien realizować wewnętrzną potrzebę swojego "ja" i nie ulegać stereotypom narzucanym przez społeczeństwo. Dzięki instynktowi seksualne- mu uzyskuje się potwierdzenie swego istnienia. 

 Próby przekazania takiej koncepcji życia znajdujemy w powieści The Rainbow (Tęcza, 1915), której druk ze względu na treści treści uznane wtedy za obsceniczne został zakazany. Mówi ona o związku pełnym konfliktów. Women in love  (Zakochane  kobiety,  1921)  kontynuują  tę  historię.  Dwie  siostry: Urszula i Gudrun zakochują się w mężczyznach o skrajnie różnych charakterach (Rupert i Gerald). Jedna z par ponosi klęskę, ich związek nie wytrzymuje presji trudów życia. Druga para znajduje porozumienie i z niego czerpie siłę do walki z przeciwieństwami. Pozostawiają sobie nawzajem wolność i możliwość rozwoju własnej osobowości. Powieść jest skomponowana jako seria epizodów, głównie obejmujących podróże bohaterów. 

 Najwięcej rozgłosu zdobyła powieść Lady Chatterley’s Lover (Kochanek lady Chatterley, 1928). Pełny tekst opublikowano dopiero w 1960 roku, wśród polemik. Sukces wiązał się z prowokacyjnym, nieskrępowanym opisem przeżyć seksualnych, dzięki któremu czytelnik przechodzi swoisty kurs sztuki kochania.  Akcja rozgrywa się na terenie angielskiej posiadłości ziemskiej. Clifford Chatterley, ranny na wojnie i w wyniku tego sparaliżowany od pasa w dół, porusza się na wózku inwalidzkim. Jego młoda żona Connie, mimo iż bardzo ceni męża i żywi do niego przyjaźń, czuje się coraz bardziej samotna. 

Do głosu dochodzi potrzeba fizycznej bliskości. Doświadczenie zmysłowe staje się jedynym autentycznym przeżyciem, a ciało najważniejszą częścią człowieka, mówiącą o nim więcej niż cokolwiek innego. Connie znajduje spełnienie  seksualne  w  związku  z  gajowym  Mellorsem,    niewykształconym i brzydkim. Jej mąż reprezentuje w powieści przekonanie o sile pieniądza (jest właścicielem kopalni), ma konserwatywne poglądy. Rywalizacja między mężczyznami nosi także zatem znamiona antagonizmu klasowego. Wydanie włoskie wywołało skandal - interpretowano dzieło jako nawoływanie do rozpadu małżeństwa. 

Lawrence przystąpił do obrony w A propos of "Lady’s Chatterley Lover". Krytykował moralność mieszczańską, wrogą potrzebom seksualnym człowieka. Książka spełniła swe zadanie jako próba przywrócenia sprawom seksualnym rangi zjawisk naturalnych i ważnych. Choć Lawrence bywa w swoim pisarstwie mało barwny i nużący, a przy tym nie dba o strukturę, daje dowody wrażliwości i umiejętności pisarskiej. Obecnie jest już całkowicie zrehabilitowany u skłonnej do purytanizmu  angielskiej opinii publicznej, a jego wizje niebezpieczeństw cywilizacji i dehumanizacji społeczeństw wydają się prorocze.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama