Reklama

Węgry: literatura renesansu

Początki ożywienia renesansowego w kulturze węgierskiej można wskazać już około połowy XV w., co wiąże się z wpływami dworu Macieja Korwina, uważanego za prawdziwie renesansowego władcę. Nowe tendencje zarysowały się najpierw głównie w literaturze łacińskiej. Poczet humanistów otwiera János Vitéz (1408-72). Pisał wytworne mowy i listy łacińskie. 

Reklama

Wybitną indywidualnością stał się jego bratanek, Janus Pannonius (János Csezmiczei, 1434-72), wykształcony w świetnej szkole ferraryjskiej Baptysty Guarina da Verona, którego potem opiewał w panegirycznej pieśni (wydał ją drukiem w Wiedniu w 1512 r. Paweł z Krosna). We Włoszech Pannonius zaczął pisać imitujące Marcjalisa epigramy, które po powrocie na Węgry zyskują jeszcze na głębi, pojawia się w nich poczucie dumy narodowej i osobistych zasług poetyckich, tak jak w słynnym, choć krótkim wierszu Pochwała Panonii (Laus Pannoniae). „Panonia” to zlatynizowana nazwa ziemi węgierskiej. 

Pannonius pisał wiersze liryczne, ujawniające uczucia ojczyste (O migdale w Pannonii zrodzonym) i osobiste (Treny na śmierć matki, Barbary). Ponieważ zarówno Vitéz, jak i Pannonius narazili się Korwinowi udziałem w spisku popierającym Kazimierza Jagiellończyka (młodszego), na dworze wzrosły wpływy przybyszów Włochów, którzy w łacińskich dziełach opowiadali dzieje Węgier i przedstawiali chwalebny wizerunek władcy (np. O wybitnych, mądrych i żartobliwych powiedzeniach i czynach króla Macieja Marzio Galeotta).

Na przełomie XV i XVI w. zacieśniają się też związki polsko-węgierskie, dzięki wędrówkom uczonych i poetów. Istotny był wpływ Akademii Krakowskiej – kształcący się w niej licznie Węgrzy przynosili potem nowe tendencje do swej ojczyzny. Spośród nielicznych jeszcze wówczas pisarzy wyróżnia się Stephanus Taurinus (1480-1519), który opisał powstanie chłopskie Dózsy w poemacie Stauromachia (Wojna krzyżowa). Wkrótce pośród humanistów silnie zaznacza się działalność kręgu erazmiańczyków, czego owocem są przekłady ksiąg biblijnych Benedeka Komjáti (listy św. Pawła) i Gábora Pesti (Ewangelie). 

Cały Nowy Testament przełożył w 1541 r. János Sylvester. Wspomniany Pesti jest autorem pierwszego świeckiego tekstu literackiego po węgiersku – tłumaczenia Bajek Ezopa (1538). Warto pamiętać, że istotną datą w życiu politycznym Węgier jest rok 1526 (klęska pod Mohaczem); po tym wydarzeniu zachodniopółnocna część Węgier znalazła się pod panowaniem Habsburgów, a reszta pod wpływami tureckimi. Część środkowa (z Budą) od 1541 włączona została do państwa tureckiego. Część wschodnia, tzw. księstwo Siedmiogrodu, posiadała silną autonomię i stanowiła ośrodek ruchów niepodległościowych.

Około połowy XVI w. nasilają się w literaturze węgierskiej wpływy reformacji, zwłaszcza kalwinizmu i arianizmu. Powstaje wówczas wymierzona przeciw Kościołowi i niesprawiedliwości społecznej poezja satyryczna, uprawiał ją m.in. András Szkháriosi Horvát. Idee nowej doktryny szerzono także w dramatyzowanych dysputach religijnych, które z czasem ożywiły się i nabrały akcji. Za najlepszą uważana jest anonimowa Komedia o zdradach Menyharta Balassiego (1566-67), w której magnat „chorągiewka” próbuje zdobyć majątek i zrobić karierę zmieniając w stosownych momentach wyznanie. Proza związana z reformacją obejmuje m.in. nową przeróbkę bajek Ezopa (Sto bajek; 1566) Gáspara Heltaiego oraz kazania Pétra Bornemiszy (1535-1584), który był ponadto autorem węgierskiej przeróbki Elektry.

Charakterystyczne dla poezji węgierskiej drugiej połowy stulecia są tzw. piękne historie – wierszowane przeróbki popularnych opowieści i nowel. Najlepsza z nich, Historia o królewiczu imieniem Argirus i o młodej nimfie wyszła w 1600 r., a jej autorem był Albert Gergei.

Najwybitniejszym poetą odrodzenia węgierskiego jest Bálint Balassi (1554-94), twórca świeckiej liryki węgierskiej. Można go nazwać „węgierskim Ronsardem” czy „Kochanowskim”. Był żołnierzem, utracjuszem, prowadził pełne przygód życie, walczył u boku Stefana Batorego. Niespełnioną miłość do Anny Losonczi opiewał w Wierszach do Julii. Trzykrotnie odwiedził ziemie polskie, sporo czasu spędził w Krakowie. Podobno pijał wino „Pod Baranami”. Czuł się w naszej ówczesnej stolicy wcale nieźle, co poświadcza w liście do brata: „Czy nie lepiej tu bez kłopotów i trosk z panami i książętami przyjemnie czas spędzać, niż w udrękach i w ciągłych niesnaskach w domu? Zaiste, gdyby mi jakąś ważną rzecz powierzono, jak na przykład twierdzę Tata czy Palota, którymi, chcąc nie chcąc, musiałbym się zająć, aby ćwiczyć umysł, porzuciłbym dla nich Kraków”. 

Choć był już żonaty, nie stracił wrażliwości na urodę innych kobiet: poznaną w Krakowie Annę Szárkandy opisał w Wierszach do Celii. Nie brak u Balassiego również wierszy religijnych, w tym parafraz psalmów. Tematyka jego poezji krążyła też wokół zagadnień patriotycznych i żołnierskich. Najbardziej znanym utworem z tego kręgu jest Pieśń żołnierska na chwałę rycerzy kresowych. Poeta zginął pod Ostrzyhomiem w walce z Turkami. Przyjacielem i uczniem Balassiego był János Rimay (1570-1631), autor wierszy politycznych i religijno-filozoficznych.

W Siedmiogrodzie rozwijał się mieszczański nurt literatury, najczęściej protestanckiej. Wyróżnia się tu działalność Pétra Alvinciego, pisarza antyhabsburskiego i antyjezuickiego oraz Mártona Csombora, nauczyciela, autora dziennika podróży po Europie Europica varietas (1620), popularnego źródła wiedzy o Europie dla licznych Węgrów. Csombor spędził w Polsce półtora roku, ją więc również opisał, a wpomnienia z Krakowa wyniósł mieszane, bo choć świetnie bawił się przy piwie w Smoczej Jamie, miasto wydało mu się zanadto „grzeszne” i denerwowało wielką liczbą zuchwałych mnichów.

Jednym ze wspanialszych zjawisk w węgierskiej poezji renesansowej jest Psałterz węgierski w przekładzie uczonego-latynisty, działającego głównie za granicą, Alberta Szepsi Molnára (1574-1634), propagatora idei reformacyjnych.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama