Róża, ps. R. Kruszyńska, Maciej Rózga i in. (1871-1919)
teoretyk i działaczka pol. i niem. ruchu socjalistycznego; 1889 zagrożona aresztowaniem w Warszawie, uciekła do Szwajcarii, gdzie związała się z polskimi socjalistami: Warskim, Marchlewskim, Tyszką-Jogichesem; jej antyniepodległościowa doktryna stała się gł. wątkiem ideologicznym, wokół którego w opozycji do PPS ukonstytuowała się SDKPiL; w jej władzach była czynna, wiążąc się z czasem coraz bardziej z niem. ruchem socjalistycznym. Atakowała partyjny centralizm Lenina jako przejaw niewiary w klasę robotniczą. 1913 wydała swoją gł. pracę teoretyczną w języku niemieckim Akumulacja kapitału, w której dowodziła ekonomicznej nieuchronności upadku kapitalizmu. 1915 z powodu zdecydowanie antywojennej i antymilitarystycznej postawy została osadzona w więzieniu, gdzie napisała Kryzys socjaldemokracji (znany jako Broszura Juniusa), w którym krytykowała ugodowość przywódców niem. socjaldemokracji, stawiała przed nią jako zadanie pierwszoplanowe uwolnienie proletariatu od duchowej zależności od burżuazji. Tezy tej broszury stały się podstawą platformy ideowej, na której ukształtował się Związek Spartakusa, a potem Komunistyczna Partia Niemiec. Jeszcze w więzieniu dokonała krytycznej analizy rewolucji październikowej w Rosji, ostro oceniając despotyczne metody sprawowania władzy przez bolszewików i likwidację przez nich swobód demokratycznych. Znana od 1922 pt. Rewolucja rosyjska, analiza ta była jedną z przyczyn ataków stalinowców na L. i jej dorobek teoretyczny. Koncepcje R.L. wywarły duży wpływ na założenia programowe SDKPiL oraz KPP; później jednak poddano je ostrej krytyce (jako tzw. błędy "luksemburgizmu"); inne prace: Reforma socjalna czy rewolucja, Rozwój przemysłowy Polski, Wstęp do ekonomii politycznej. Rewolucja w Niemczech przyniosła jej wolność, ale I 1919 została wraz z Liebknechtem zamordowana, wkrótce zamordowano też Tyszkę-Jogichesa, długoletniego towarzysza jej życia. Listy L. do niego (3 tomy) wpisują się w najlepsze tradycje polskiej epistolografii miłosnej i są bogatym źródłem wiadomości o niemal wszystkich znaczących postaciach polskiego, niemieckiego i rosyjskiego ruchu rewolucyjnego i socjalistycznego przełomu XIX i XX w.
SOCJALDEMOKRATYCZNA PARTIA NIEMIEC, RADEK, MIĘDZYNARODÓWKA II, SOCJALDEMOKRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO I LITWY
- Luksemburg, mieszkańcy Luksemburga,...
- Luksemburg, – Wielkie Księstwo...
- Luksemburg, (Wielkie Księstwo Luksemburga)...