(1932-34)
najwybitniejsza powieść M. Dąbrowskiej, tetralogia (t. I - Bogumił i Barbara, t. II - Wieczne zmartwienie, t. III - Miłość, t. IV - Wiatr w oczy). Nad gł. wątkiem autorka pracowała od 1926 r. W 1928 r. w "Kobiecie Współczesnej" opublikowała fragm. powieści Domowe progi o losach Niechciców, zarządzających od 10 lat Serbinowem. W 1929 r. w "Gazecie Zachodniej" ukazały się Kłopoty pani Barbary - rozwinięcie Domowych progów informujące o pochodzeniu Bogumiła i Barbary, a w 1932 r. I t. N. i d. Powieść zawiera wiele elementów autobiograficznych: prototypami Bogumiła i Barbary byli rodzice autorki, Agnieszki - ona sama, Marcina Śniadowskiego - jej mąż, M. Dąbrowski, Kaliniec to Kalisz, pensje w Kalińcu i Warszawie są wzorowane na szkołach, w których się kształciła. Akcja toczy się w l. 1884-1914 (do wybuchu I wojny), a w licznych retrospekcjach cofa do 1863 r. Losy 3 pokoleń Niechciców i Ostrzeńskich zostały ukazane na tle dokonujących się przemian społ. (proces deklasacji szlachty i tworzenia się pol. inteligencji). Życie ludzi płynie w zgodzie z rytmem natury (ich zajęcia, kolejne narodziny i śmierci, dorastanie dzieci itd.). Dąbrowska ukazuje zwykłe wydarzenia, codzienne czynności, radości i zmartwienia. Jej uwaga koncentruje się na psychol. portretach bohaterów, zwł. Barbary. Autorka szuka uniwersalnej formuły człowieczeństwa - często uogólnia wnioski (pisze: "każdy"), nadaje im postać aforyzmów. N. i d. to saga rodzinna, in. powieść-rzeka. Wszystkie wątki łączą się z głównym - dziejami Bogumiła i Barbary, potem Agnieszki. Inaczej niż we wcześniejszych powieściach realist. w utworze zaciera się granica między widzeniem narratora i bohatera, zwł. Barbary (polifonia) - szczególnie we fragm. mowy pozornie zależnej. Styl powieści jest jasny i prosty ("niezauważalny"), opisy szczegółowe. Za N. i d. Dąbrowska otrzymała w 1934 r. państwową nagrodę lit. W 1975 r. filmowej adaptacji dokonał J. Antczak.
- HANIN, Ryszarda (1919-94)
- LUBICZ-LISOWSKI, Juliusz (1900-93)
- KAMAS, Jerzy (ur. 1938)