parzyste narządy kręgowców związane z obręczą barkową i miednicową ( szkielet kręgowców), służące do lokomocji. U ryb wykształcone w postaci płetw (brzusznych i piersiowych). Na bazie płetw ryb trzonopłetwych (Crossopterygii) powstały k. kręgowców lądowych. U zwierząt tych k. przednie, związane z obręczą barkową, są zazwyczaj słabiej wykształcone niż k. tylne i częściej podlegają modyfikacjom (np. skrzydła ptaków, skrzydła nietoperzy). Szkielet kończyny przedniej kręgowców lądowych zbudowany jest z kości ramieniowej, kości przedramienia (kość promieniowa i kość łokciowa), kości nadgarstka, śródręcza i palców. Na szkielet kończyny tylnej, związanej z obręczą miednicową, składają się kość udowa, kości podudzia (kość piszczelowa i kość strzałkowa), kości stępu, śródstopia i palców. U prymitywnych płazów i pierwszych gadów stosunkowo słabo rozwinięte k. pełniły rolę statyczną, stanowiąc oparcie dla ciała. W dalszym rozwoju k. nastąpiło zwiększenie sprawności stawów i częściowe uniesienie tułowia ponad podłoże, charakterystyczne dla bezogonowych płazów, wymarłych meandrowców, hatterii, jaszczurek i żółwi. U węży i jaszczurek beznogich utrzymanie pełzającego sposobu poruszania się doprowadziło do redukcji obręczy oraz k. U przodków gadów
wyższych pojawiła się tendencja do dwunożności, najlepiej rozwinięta u dinozaurów. Wywodzące się od gadów ptaki wykształciły zdolność do lotu, co wiązało się z odpowiednim przystosowaniem k. przednich, przy zachowaniu ogólnego planu ich budowy. Przedstawiciele niektórych rzędów ptaków (m.in. strusie, pingwiny) wtórnie utracili zdolność do lotu, co w konsekwencji doprowadziło do częściowej lub całkowitej redukcji k. przednich. U ssaków rozwój k. zmierzał w kierunku udoskonalenia przystosowań do poruszania się po utwardzonym podłożu. Ciężar ciała, podobnie jak u ptaków, został całkowicie wsparty na k. Przystosowania do lotu pojawiły się w k. przednich nietoperzy. Przystosowania do pływania wystąpiły u ssaków wodnych (waleni, syren i płetwonogich). U waleni i syren polegały na przekształceniu k. przednich w wiosłowate twory oraz na zaniku k. tylnych. U płetwonogich k. tylne zachowały się, pełniąc, np. u fok, rolę zbliżoną do roli płetwy ogonowej ryb. U ssaków naczelnych pojawiła się tendencja do przyjmowania spionizowanej postawy i przenoszenia tym samym całego ciężaru ciała na k. tylne. Utrwalona postawa pionowa jest typowa dla człowieka. W toku ewolucji zmianie ulegał także sposób ułożenia terminalnych części k. względem podłoża. Ssaki z rzędów owadożernych, gryzoni i naczelnych należą do stopochodnych, tzn. poruszają się na całych stopach. Do zwierząt palcochodnych zaliczane są m.in. kopytne. Skrajne formy palcochodności pociągnęły za sobą redukcję liczby palców. Zob. też: pronacja, supinacja.
- KOŃCZYNY, parzyste narządy ruchu...
- OBRĘCZ KOŃCZYNY DOLNEJ, obręcz miedniczna
- OBRĘCZ KOŃCZYNY GÓRNEJ, obręcz barkowa