zasadnicza część układu nerwowego ośrodkowego występująca u kręgowców. M. jest największym skupieniem tkanki nerwowej w organizmie zwierząt, jest zlokalizowany w mózgoczaszce i otoczony oponami mózgowo-rdzeniowymi. M. pełni funkcje kojarzeniowe i kontrolne. Rozwija się z pęcherzyków mózgowych powstających w przedniej części cewki nerwowej. Ostatecznie m. składa się z następujących części: kresomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku, mostu Varola i rdzenia przedłużonego (rdzeniomózgowia). Kresomózgowie zbudowane jest z dwóch półkul połączonych wiązką włókien nerwowych, zw. spoidłem wielkim, pierwotnie funkcjonowało jako ośrodek węchowy, następnie w związku z rozwojem kory mózgowej także główny ośrodek kojarzeniowy; najsilniej rozwinięte jest u ptaków i ssaków. W obrębie kresomózgowia wyróżnia się węchomózgowie zbudowane z kory mózgowej i innych elementów. Bruzdy kresomózgowia ssaków dzielą je na płaty m.: czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Międzymózgowie składa się z podwzgórza, nadwzgórza, zawzgórza i wzgórza; pełni rolę koordynacyjną dla autonomicznego układu nerwowego i reguluje czynność wielu gruczołów dokrewnych. Śródmózgowie jest odpowiedzialne za odbiór i częściowo kojarzenie bodźców wzrokowych (blaszka czworacza) oraz koordynację ruchową. Podobnie jak kresomózgowie, móżdżek jest zbudowany z dwóch półkul, odpowiada za koordynację ruchową i równowagę, steruje napięciem mięśni i ich skurczami. Najbardziej rozwinięty móżdżek mają zwierzęta charakteryzujące się dużą ruchliwością. Most Varola, czasem włączany do rdzenia kręgowego, zbudowany jest z włókien nerwowych łączących półkule móżdżku i włókien łączących kresomózgowie z rdzeniem przedłużonym. W rdzeniu kręgowym mieszczą się ośrodki koordynacyjne autonomicznego układu nerwowego. Ma on budowę podobną do rdzenia kręgowego. We wszystkich częściach m. znajdują się kanały lub komory wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym, będące pozostałością światła pęcherzyków mózgowych. W tkance nerwowej budującej ściany wyróżniamy istotę szarą (substancję szarą), zbudowaną głównie z ciał komórek nerwowych i istotę białą (substancję białą) zbudowaną głównie z włókien nerwowych. Istota szara tworzy korę mózgową (na powierzchni kresomózgowia i móżdżku) i jądra podkorowe (zgrupowania istoty szarej leżące wewnątrz istoty białej). Pierwotnie części m. kręgowców były ułożone liniowo. W toku ewolucji zachodziło nasuwanie kresomózgowia na pozostałe części m. Oprócz tego kresomózgowie powiększało się, a powierzchnia kory mózgowej ulegała fałdowaniu (ilość bruzd wzrastała wraz z komplikacją organizacji zwierzęcia). (Ryc. 49)
mózg
Biologia