twarde twory znajdujące się wpoczątkowym odcinku przewodu pokarmowego, służące do chwytania irozdrabniania pokarmu. Bywają też wykorzystywane od ataku lub obrony. Z. większości kręgowców pochodzą od plakoidalnych łusek ryb spodoustych ( łuski). U kręgoustych występują ząbki rogowe; z. bezkręgowców są zbudowane zchityny. Wszystkie kręgowce, zwyjątkiem ssaków, posiadają jednakowe, niezróżnicowane zęby. Jest to tzw. homodontyzm. Ussaków występuje heterodontyzm, polegający na zróżnicowaniu zębów na siekacze, kły, przedtrzonowce itrzonowce. Z. spodoustych mają stożkowaty kształt isą nieco tylko zmienionymi łuskami plakoidalnymi. Zwykle występują wwielu szeregach. Uryb kostnoszkieletowych z. mogą występować nie tylko na kościach budujących aparat szczękowy, ale także na języku, niektórych kościach tworzących sklepienie jamy gębowej oraz na łukach skrzelowych. Także upłazów igadów z. mogą występować nie tylko na szczęce iżuchwie, ale także na niektórych kościach podniebienia. Ugadów obserwuje się trzy typy osadzenia z. na kościach. Z. przyrastające do szczytowej krawędzi żuchwy lub szczęki należą do typu akrodontycznego (akrodontyzm). Takie, które przyrastają do wewnętrznej powierzchni kości, na której są osadzone, prezentują typ pleurodontyczny (pleurodontyzm). Najbardziej zaawansowany ewolucyjnie, tekodontyczny(tekodontyzm)typ osadzenia z. występuje ukrokodyli iwspółczesnych ssaków. Ich z. są umieszczone wzębodołach. Uniektórych węży występują z. jadowe, posiadające rowek lub kanalik, przez który do ciała ukąszonej ofiary spływa jad. Z. ssaka jest złożony zkorony ijednego lub kilku korzeni. Wystającą zzębodołu koronę łączy zkorzeniem szyjka. Z. taki zbudowany jest ze zbitej tkanki kostnej zw. dentyną (zębiną). Korona z. jest pokryta od zewnątrz szkliwem, natomiast korzenie pokrywa cement. (Ryc. 101) Z. większości ssaków (z wyjątkiem szczerbaków iwaleni) są zróżnicowane na siekacze, kły, przedtrzonowce itrzonowce. Siekacze (I) są jednokorzeniowe, mają postać dłutowatą isłużą zwykle do odcinania kęsów pożywienia. Uniektórych gatunków siekacze mogą ulegać znacznym przekształceniom, np. usamców narwali (morskie walenie) jeden zgórnych siekaczy intensywnie rośnie do przodu iosiąga długość ponad 2m. Wpodobny sposób powstają też ciosy słoni. Korony kłów (C) mają postać wydłużonych stożków isą szczególnie dobrze rozwinięte ugatunków drapieżnych. Służą do chwytania iuśmiercania ofiary. (Ryc. 102) Najsilniejsze modyfikacje związane zprzystosowaniem do różnych rodzajów pokarmu obejmują przedtrzonowce (P) itrzonowce (M), określane mianem z. policzkowych. Uowadożernych idrapieżnych są one dostosowane do cięcia pokarmu, aich korony mają ostre krawędzie ispiczaste sęczki (sekodontyzm). Z. policzkowe ssaków roślinożernych mają płaskie korony dostosowane do rozcierania pokarmu, pokryte listewkami szkliwa. Unieparzystokopytnych listewki te są cienkie isilnie pofałdowane (lofodontyzm), natomiast uprzeżuwaczy są znacznie grubsze iułożone wcharakterystyczne półksiężyce (selenodontyzm). Listewki z. policzkowych części gryzoni oraz słoni tworzą płaskie cylindry (plicidontyzm). Na trzonowcach iprzedtrzonowcach ssaków wszystkożernych znajdują się zaokrągloneguzki(bunodontyzm). Uwiększości ssaków z. ulegają jednorazowej wymianie. Uosobników młodych wyrzynają się z. mleczne, obejmujące siekacze, kły iprzedtrzonowce. Są one zastępowane przez z. stałe, wśród których pojawiają się też trzonowce. Zjawisko występowania dwóch pokoleń z. nosi nazwę difiodontyzmu. Zob. też: wzór zębowy.
- ZĘBY, twarde, różnokształtne...
- ogól zęby, ‘do osoby mającej...
- PRZEDTRZONOWE ZĘBY, część ; znajdują...