(łac. communis - wspólny, powszechny)
ruch społ.-polit. wywodzący się z ideologii marksistowsko
-leninowskiej; formacja społ.-ekon., która miała nastąpić po kapitalizmie. K. jako ideologia stanowi system poglądów opartych na marksizmie-leninizmie, głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społ. oraz zbudowania społ. bezklasowego, którego podstawę stanowiłaby państwowa własność środków produkcji (maszyn, ziemi) i sprawiedliwy podział dóbr. Elementy ideologii komunist. (np. dot. sprawiedliwości) można spotkać zarówno u Platona, jak i Tomasza z Akwinu. W okresach późniejszych k. występował w różnych formach. W XV-XVIII w. przyjmuje postać k. ( socjalizmu) utopijnego, postulującego zniesienie własności prywatej, likwidację podziału społeczeństwa na bogatych i biednych (prekursorzy: T. Morus, C.H. Saint-Simon, Ch. Fourier). W XIX w. P. Kropotkin głosi k. anarchistyczny, akcentujący absolutną wolność jednostki, zniesienie państwa i wprowadzenie własności kolektywnej - związku wolnych i samorzutnie powstałych stowarzyszeń produkcyjnych. Jednak jako całościowa koncepcja teoretyczna, k. był dziełem K. Marksa, wg którego zbudowanie ustroju komunist. jest główną hist. misją klasy robot. Zadaniem proletariatu miało być zniesienie panowania burżuazji oraz przekształcenie społ. klasowego w bezklasowe, zorganizowane
w formie samorządu powszechnego. Teoretyczne rozważania Marksa uzupełnił W. Lenin, co doprowadziło do powstania koncepcji marksizmu-leninizmu, która jest składową częścią ideologii rewolucyjnej klasy robotniczej, tzw. komunizmu naukowego i podstawą ruchów komunist., które przybrały postać partii komunistycznych. Początkowo zdobyły one władzę w Rosji (1917) i Mongolii (1924), później, zwł. po II wojnie świat. w wielu krajach Europy Środk. i Wsch. (m.in. w Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, NRD), Azji (Chiny, Korea Płn., Wietnam), Afryce (Angola, Mozambik), Ameryce Środkowej (Kuba). W latach 60. i 70. uzyskały też szerokie wpływy polit. w niektórych krajach Europy Zach. (Francja, Włochy). Wszędzie tam, gdzie partie zdobyły władzę, ideologia komunist. została przyjęta jako oficjalna, stając się podstawą ustroju komunist., traktowanego często jako odmiana totalitaryzmu. Charakteryzował się on m.in. dominacją partii we wszystkich sferach życia, podporządkowaniem partii ustawodawstwa, zespoleniem aparatu państw.
i partyjnego, stosowaniem przez państwo przymusu i kontroli życia publicznego ( cenzura) i prywatnego, upaństwowieniem gospodarki oraz podporządkowaniem polityki interesom ZSRR. Upadek realnego socjalizmu w krajach Europy Środk. i Wsch. spowodował załamanie się ruchu komunist. i jego marginalizację.