(łac. propagandus - przeznaczony do rozpowszechniania)
świadome oddziaływanie na odbiorcę (jednostkę, zbiorowość) poprzez systematyczne rozpowszechnianie określonych poglądów, idei, haseł za pomocą środków perswazji intelektualnej i emocjonalnej (np. symboli, gestów, słów, skojarzeń)
w celu pozyskania zwolenników i nakłonienie ich do zachowań pożądanych
z punktu widzenia nadawcy przekazu propagandowego. Istotę p. oddają słowa amer. psychologa G. Biddle'a, który stwierdził, że pod jej wpływem "każda jednostka zachowuje się tak, jak gdyby jej reakcje były wynikiem jej własnych decyzji". P. to wszelkie techniki (wizualne, werbalne, za pomocą środków masowego przekazu) sterowania masowymi zachowaniami, poglądami, postawami
i dążeniami. W tym znaczeniu p., jako świadome operowanie środkami przekazu (obraz, druk, mowa), rozwinęła się dopiero w nowoczesnym społ. wraz ze wzrostem znaczenia opinii publicznej i środków masowego przekazu. Szczególne znaczenie p. odgrywa w sferze polityki (p. polityczna), stając się narzędziem walki wyborczej (parlamentarnej i pozaparlamentarnej), wywierania nacisku, kontroli i podporządkowania mas społ. siłom rządzącym lub dążącym do przejęcia władzy. W ustrojach totalitarnych ( totalitaryzm) p. jest narzędziem uzależniania odbiorcy od nadawcy, instrumentem służącym zniewalaniu społ. i utrwaleniu reżimu m.in. przez zacieranie różnicy między prawdą a fałszem, informacją obiektywną a narzuconą oceną. Istotę tak prowadzonej p. oddaje słynna wypowiedź ministra oświaty III Rzeszy J. Goebbelsa "Kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą". Odmiennie jest w państwach demokrat., gdzie nie ma jednej obowiązującej i jedynie słusznej ideologii oraz urzędowej p. Konkurencja między różnymi źródłami przekazu powoduje, że odbiorca ma możliwość dostępu do informacji z wielu ośrodków, każdemu przekazowi p. jednego centrum polit. przeciwstawiona zostaje kontrpropozycja innego. P. może też mieć wymiar polityki globalnej, stać się instrumentem walki między różnymi ustrojami w skali międzynar. Z tego typu p. świat zetknął się w latach tzw. zimnej wojny. Jej celem było osłabienie przeciwnego bloku polit., podważenie wiarygodności istniejących ośrodków władzy, wsparcie wewn. sił odśrodkowych bądź opozycyjnych. P. jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin wiedzy w tym: socjotechniki p., psychologii p., teorii p.
- propaganda, nie ulec kłamliwej propagandzie,...
- PROPAGANDA, celowe oddziaływanie...
- Ministerstwo Informacji i Propagandy, resort działający w...