(1878-1953)
rewol. działacz komunist., ideolog, dyktator ZSRR, Gruzin. Uczęszczał do seminarium duchownego w Tyfilisie (obecnie Tbilisi), skąd w 1898 usunięty za kontakty z socjaldemokracją. Kilkakrotnie aresztowany i zsyłany na Syberię. W 1917 przybył do Piotrogrodu i uczestniczył w rewolucji październikowej. W latach 1917-22 członek Rady Komisarzy Ludowych (rząd). W 1922 wybrany na sekretarza generalnego partii komunist., funkcję tę pełnił do końca życia. Po śmierci
W. Lenina, stając się niekwestionowanym przywódcą partii i państwa, wprowadza system własnej dyktatury ( stalinizm); od 1934 przeprowadza akcję masowego terroru (likwiduje elity partyjno-państw. i kadrę dowódczą w wojsku), co w praktyce oznaczało wzmocnienie totalitarnego ( totalitaryzm), ludobójczego ( ludobójstwo) systemu rządów. Po zawarciu sojuszu z III Rzeszą dokonał inwazji na Polskę (17 IX 1939); jest odpowiedzialny za wymordowanie polskich oficerów - jeńców wojennych (Katyń). Po niem. inwazji na ZSRR zostaje w 1941 szefem Państwowego Komitetu Obrony, głównodowodzącym sił zbrojnych; otrzymał też tytuł marszałka,
a w 1945 - generalissimusa. Od 1943 uczestniczył w kształtowaniu powojennego ładu w Europie, brał udział w konferencji w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945). Po wojnie aż do swojej śmierci nadal prowadził politykę terroru w ZSRR i skutecznie dążył do jego rozciągnięcia na państwa Europy Środkowej i Wschodniej, którym narzucił sowiecki model ustrojowy oraz zależność ideol., polit. i ekon. Po śmierci S. rozpoczęto powierzchowną destalinizację (m.in. skrytykowano metody sprawowania przez niego władzy i kult jednostki), służyć jednak ona miała umocnieniu rządów partyjnej nomenklatury i faktycznie niektóre elementy stalinizmu przetrwały do upadku KPZR i ZSRR.