ciekła kopalina, złożona, naturalna mieszanina węglowodorów gazowych, ciekłych i stałych (wzajemnie w sobie rozpuszczalnych) składająca się z alkanów, cykloalkanów i arenów, a także niewielkiej ilości alkenów i związków org. zawierających tlen, azot i siarkę; ciecz barwy żółtobrunatnej, ciemno brązowej lub czarnej o charakterystycznym zapachu; r.n. klasyfikuje się wg składu węglowodorowego oraz ze względu na zawartość innych określonych składników, np. siarki (r.n. nisko- i wysokosiarkowa), żywic, parafiny; tworzenie się złóż r.n. i jej pokrewnych utworów (m.in. gazu ziemnego, asfaltu) większość badaczy (m.in. B. Radziszewski - 1877; K. Engler i H. Höfer - 1890; J.E. Hackford - 1932) przypisuje zachodzącym pod ciśnieniem przeobrażeniom szczątków zwierzęcych i roślinnych nagromadzonych wraz z okruchami mineralnymi w osadach morskich; wg innych hipotez, dziś już mających wartość raczej historyczną, r.n. powstaje w wyniku reakcji chem. zachodzących w głębi Ziemi (D.I. Mendelejew - 1877; A.D. Ross - 1891; H. Moissan - 1896); skład r.n. zależy od miejsca występowania oraz głębokości i wieku złoża, którego powstanie determinuje odpowiednia struktura geologiczna (gł. antyklina), najczęściej w utworach kredowych i trzeciorzędowych; powstawanie i gromadzenie się r.n. związane jest z istnieniem sedymentacyjnych basenów ropo- i gazonośnych, posiadających tendencję do obniżania się w stosunku do przyległych obszarów; do chwili obecnej rozpoznano ok. 350 takich basenów, z czego 150 kwalifikujących się pod względem ekon. i techn. do eksploatacji; 70% udokumentowanych światowych złóż ropy naft. znajduje się na Bliskim Wschodzie: Arabia Saudyjska - 262 mld baryłek, Irak - 113 (przypuszczalne zasoby 250), Zjedn. Emiraty Arabskie - 98; Kuwejt - 97; Iran - 90; Liban - 30, nadto znaczne w Rosji, w dnie M. Północnego, na Alasce, w Meksyku, Wenezueli, Kanadzie, USA; najw. konsumentem ropy są USA (ponad 1/4 świat. spożycia); w Polsce (wydobywana od wielu lat) w Zagłębiu Krośnieńsko-Jasielskim, Bochni i Kazimierzy Wielkiej oraz w odkrytych ostatnio złożach w okolicach Kamienia Pomorskiego, Sulęcina, Krosna Odrzańskiego i na Ziemi Lubuskiej; roczne zużycie ropy w Polsce wynosi ok. 18 mln t, przy wydobyciu rzędu 480 tys. t (2002), z czego 400 tys. pochodzi ze złoża w rejonie Dębna Lubuskiego, którego zasoby nie przekraczają 10 mln t; 2003 ujawniono odkrycie znaczniejszych złóż ropy naft. pod Puszczą Notecką, położonych na głęb. ok. 3 tys. m, których zasoby oceniono na 100-150 mln ton, przystępując do budowy kopalni w rejonie Międzychodu-Lubiatowa o przewidywanym wydobyciu 2 mln t rocznie (2006); r.n. jest podstawowym surowcem przem. chem. stosowanym do otrzymywania m.in. paliw płynnych, olejów smarowych, parafiny, smarów, asfaltów; 1999 gł. dostawcy r.n. wg OPEC (w mln ton): Arabia Saudyjska - 413,4, USA - 354,1, Rosja - 303,5, Iran - 180,4, Meksyk - 167,4, Chiny - 160,0, Wenezuela - 154,8, Norwegia - 147,3, W.Brytania - 137,8, Irak - 132,5. Ok. 20% wydobycia pochodzi ze źródeł podmorskich; wydobycie r.n. pokrywa ok. 40% światowego zapotrzebowania na energię. Dzieje wykorzystywania i wydobywania r.n. sięgają starożytności; stosowano ją do balsamowania ciał, w celach leczniczych, oświetlania, wreszcie w sztuce wojennej (tzw. grecki ogień); korzystano z naturalnych wylewów r.n., wyciągano ją ze szczelin skalnych, wreszcie wydobywano z płytkich odkrywek; właściwości r.n. znali także Indianie; początki górnictwa naft. sięgają połowy XIX w.; pionierem był I. Łukasiewicz, który 1852 przeprowadził destylację r.n. uzyskując naftę, 1853 wynalazł lampę naftową, 1854 wybudował pierwszy szyb kopalniany w Bóbrce k. Krosna, 1856 zał. w Ulaszowicach pierwszą rafinerię; na świecie przyjęto jednak uznawać za początek górnictwa naft. wywiercenie 1859 przez Edwina Drake pierwszego szybu naft. w Pensylwanii (głęb. 18 m); tamże w Oil Creek 1865 powstał pierwszy rurociąg naftowy dł. ok. 10 km, którym przesyłano ropę do pobliskiej kopalni węgla; jeszcze w XIX w. (1896) u brzegów Kaliforni wywiercono pierwszy podmorski szyb naft.; światowe wydobycie r.n. wynosiło 1900 ok. 20 mln t, 1913 - 54 mln t; 1939 - ok. 300 mln t; wzrost wydobycia wiązał się m.in. z rozwojem motoryzacji, lotnictwa, energetyki, przem. chemicznego (tworzywa); na pocz. XX stulecia przypada powstanie wielkich koncernów naft.: British Petroleum, Shell, Exxon, Gulf, Mobil; 1960 w Bagdadzie zawiązała się Organizacja Krajów Eksportujących Ropę (OPEC), a w 13 lat później (po podniesieniu cen przez OPEC) Międzynar. Agencja Energii (IEA) do obrony interesów krajów konsumenckich; 1966 odkryto złoża r.n. pod M. Północnym; 1974 wywiercono najgłębszy w dziejach szyb naft. w Oklahomie (10 941 m), a w dziesięć lat później najgłębszy podmorski (2116 m) u wybrzeży Nowej Anglii (USA); wraz ze wzrostem wydobycia r.n. nastąpił rozwój przem. rafineryjnego i petrochemicznego; równolegle nastąpił rozwój technik transportowych - wielkich rurociągów biegnących niekiedy po dnie morskim oraz tankowców o nośności rzędu 300 tys. DWT, których katastrofy stały się jednym z najw. współczesnych zagrożeń ekologicznych; problemy związane z wykorzystywaniem r.n. stały się w 2. poł. XX wieku przyczyną poszukiwania alternatywnych źródeł energii (energetyka jądrowa, biopaliwa, energia słoneczna i wiatrowa).
KRAKING, BIOLITY, ELISTA, OLEJ PARAFINOWY, OLEJ NAPĘDOWY, NAPĘDOWY OLEJ, OKTIABRSKI, NAFTOWY ETER, PALIWA, ODESSA
- ropa naftowa, surowiec kopalny będący...
- ROPA, (rz.)
- Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową, (OPEC)