1. wszechogarniający kryzys dynastyczny, polit., gosp. i społ. w państwie moskiewskim na przełomie XVI i XVII w. (1584-1613). Za początek w.s. uznaje się śmierć cara Iwana IV Groźnego, którego bezwzględna i ślepa polityka wewn. doprowadziła do wyniszczenia gosp. kraju. Kryzys pogłębiły lata nieurodzaju i głodu, a także walka o władzę za panowania niedorozwiniętego syna Iwana, Fiodora (1584-98). Po śmierci Fiodora carem został wybrany jego szwagier Borys Godunow (1598-1605). Usiłował on doprowadzić do uspokojenia sytuacji w państwie. Opozycja antycarska wysunęła przeciw niemu jednak osobę rzekomo cudem ocalałego najmłodszego syna Iwana IV, księcia Dymitra. Uzyskał on poparcie niektórych pol. magnatów kresowych, a nawet króla Zygmunta III (1604). Dymitr zw. Samozwańcem wkroczył do Moskwy na czele armii awanturników, ale dopiero śmierć Godunowa umożliwiła mu objęcie tronu carskiego i rządzenie w latach 1605-06. Szybko jednak został w wyniku powstania zamordowany (V 1606). Śmierć Dymitra nie uspokoiła sytuacji. Nowo obrany car, Wasyl Szujski, faktycznie nie kontrolował sytuacji w kraju. Do konfliktów wewn. wmieszała się Szwecja podpisując traktat z Moskwą. Na jego mocy w zamian za zyski terytorialne Szwecja miała wspomagać Wasyla Szujskiego (II 1609) w walce z przeciwnikami wewn. (tzw. Dymitrem Samozwańcem II). Wywołało to reakcję króla pol. Zygmunta III i Rzeczpospolita w IX 1609 przystąpiła oficjalnie do wojny z Moskwą (1609-19). Wojsko pol. obległo Smoleńsk. Moskiewsko-szwedz. armię odsieczową pokonał hetman S. Żółkiewski pod Kłuszynem (4 VII 1610). Spowodowało to obalenie Szujskiego i ogłoszenie carem pol. królewicza Władysława. Wojska polskie stanęły na Kremlu moskiewskim. Warunki, jakie Władysław przyjął obejmując tron moskiewski, nie spotkały się jednak z akceptacją Zygmunta III, również nie wszyscy przeciwnicy Szujskich poparli to rozwiązanie. Wojska pol. dotarły do Moskwy i obsadziły Kreml, ale miasto szybko opanowali powstańcy głoszący hasła walki z obcą interwencją. W 1613 moskiewski sobór ziemski wybrał na tron carski Michała Romanowa. Opór przeciwko wojskom pol. i litew. narastał. Wyprawa królewicza Władysława po tron moskiewski nie przyniosła skutku. W styczniu 1619 zawarto rozejm ("pokój doczesny") w Dywlinie. Rzeczpospolita uzyskała Smoleńszczyznę, Czernihowszczyznę i ziemię siewierską, natomiast oficjalnie zrezygnowała z mieszania się w sprawy Moskwy.
- Lisowski Aleksander Józef, (ok. 1575-1616)