wojna polsko-moskiewska 1654-67

wynikła z uznania przez Kozaków zaporoskich zwierzchności Moskwy. Latem 1654 armie moskiewskie zaatakowały ziemie wsch., opanowując w ciągu roku nie tylko Smoleńsk (3 X 1654), ale i duże tereny Litwy, w tym Wilno. Na Ukrainie Polacy i Tatarzy pobili przeciwnika pod Ochmatowem (29 I-2 II 1655), jednak doszedł on aż w Lubelskie. Wobec najazdu szwedz. na Polskę 3 XI 1655 rozejm w Niemieży, pomoc Moskwy przeciw Szwedom. 1658 znów wojna. Dopiero w 1660: 27 IX pod Cudnowem, 3 XI pod Słobodyszczem, 27 VI pod Połonką pobito na Ukrainie i Litwie siły moskiewsko-kozackie. Formalny rozejm 31 I 1667 w Andruszowie. Lewobrzeżna Ukraina oddana Moskwie, prawobrzeżna Polsce. Pokój (zw. Grzymułtowskiego) podpisano dopiero 1 V 1686 w Moskwie. Smoleńsk, Czernichów, Starodub i Kijów przyznano Moskwie. Carowie uzyskali prawo opieki nad prawosławnymi w Polsce. Zob. też: powstania kozackie (8).