miała wiele przyczyn: sprzeciw stanów wobec polityki dworów niem., konflikt protestantów i katolików, ambicje terytorialne mocarstw eur. Bezpośrednią przyczyną wojny był sprzeciw Czechów wobec panowania Habsburgów. 23 V 1618 reprezentanci stanów czes. wyrzucili w Pradze namiestników cesarza. Czesi zdetronizowali Habsburgów i wybrali na króla protestanta, palatyna reńskiego Fryderyka. Wsparł ich Siedmiogród. Cesarz z kolei zyskał pomoc sojuszu katol. książąt Niemiec (Ligi Katolickiej), w tym Bawarii i Saksonii oraz Hiszpanii. Siły jego rozbiły Czechów i Węgrów pod Białą Górą (8 XI 1620). Potem wodzowie cesarscy J.T. von Tilly i A. Wallenstein bili siły protestanckie. 1626 z pomocą tym ostatnim przyszła Dania, a w 1630 Szwecja. Wojska króla szwedz. Gustawa Adolfa zajęły Księstwo Pomorskie, a potem powiększyły zdobycze pozyskując siłą sojuszników: elektorów brandenburskiego i saskiego. W 1631 zginął Tilly, a nacz. wodzem cesarskim mianowano Wallensteina. 16 XI 1632 pod Luetzen w Saksonii w bitwie z Wallensteinem zginął Gustaw Adolf, ale 1634 zamordowany został Wallenstein. 1635 Saksonia podpisała w Pradze pokój i wsparła cesarza. Pokój ten uznali również protestanccy władcy niem., rozpoczynając walkę z wspólnymi wrogami Szwecją i Francją. Gdy jednak od 1640 przewaga koalicji franc.-szwedz. stała się widoczna, pierwsze Brandenburgia, Saksonia i Bawaria do 1645 zawarły rozejm. Dopiero jesienią 1648 zawarto pokój zw. westfalskim kończący tę bardzo niszczącą Niemcy i niosącą śmiertelne epidemie wojnę. Francja zyskała Lotaryngię, Szwecja Pomorze Zach., Bremę i Werden, Brandenburgia Pomorze słupskie i kołobrzeskie. Uznano formalnie niepodległość Niderlandów.
- TRZYDZIESTOLETNIA WOJNA, 1618-48
- WLEŃ, do 1945 Lahn
- MEKLEMBURGIA, Mecklenburg