(masoneria)
tajne lub półjawne organizacje głoszące oświeceniowe idee tolerancji rel., polit. i nar. oraz idee wolności, równości i braterstwa. W. nawiązuje do tradycji średniow. bractw cechowych (wolnych murarzy - budowniczych). Pierwsze w. powstało w 1717 w Anglii (Wielka Loża Londynu). Składało się z lokalnych stowarzyszeń zw. lożami. Rozkwit w. nastąpił w 2. poł. XVIII w. i 1 poł. XIX w., kiedy stało się ono b. modne w całej Europie. Wolnomularze wywodzili się z arystokracji, bogatego mieszczaństwa, wyższych oficerów i inteligencji. Cechą szczególną w. było otaczanie się tajemniczością, używanie znaków i symboli znanych tylko wtajemniczonym. Wolnomularze dzielili się na uczniów, czeladników i mistrzów. Przeciw w. wystąpił w poł. XVIII w. Kościół katol. (papieże Klemens XII i Benedykt XIV). Wolnomularze odegrali dużą rolę w walce o niepodległość Stanów Zjedn., rewolucji franc., a w XIX w. występowali przeciw absolutyzmowi. W Polsce w. powstało w 1735 (Loża Trzech Braci). Popierało reformy oświeceniowe i broniło niezależności państwa. Po rozbiorach było zakazane; działało tylko w Księstwie Warsz. oraz do 1821 w zaborze ros. Na pocz. XX w. zaczęło się znów odradzać. W 1921-38 działała Wielka Loża Narodowa Polski. Reaktywowano ją oficjalnie dopiero w 1991.
- WOLNOMULARSTWO, masoneria
- wolnomularstwo, zob. masoneria .
- Wolnomularstwo Narodowe, tajna organizacja zał.(...)