KSIĘGARSTWO

dział handlu zajmujący się sprzedawaniem książek, nut, płyt, wyd. kartograficznych; nazwa k. obejmuje również zespół umiejętności związanych z zawodem księgarza. Pierwszymi księgarzami byli tzw. stacjonariusze, zatrudnieni przy uniwersytetach (w Polsce pierwsze prawa dla nich znalazły się w przywileju fundacyjnym Akad. Krakowskiej z 1364). Pierwsi stali drukarze pol. byli - podobnie jak w całej Europie - także księgarzami; w XVI i XVII w. powstawały w kraju stałe księgarnie w większych ośr. miejskich, nawiązywano także pierwsze kontakty międzynarodowe (targi książkowe we Frankfurcie nad Menem i w Lipsku); w XVIII w. wielu księgarzy szerzyło tendencje oświeceniowe i hasła reformy państwa (W. Mitzler de Kolof, P. Dufour, M. Gröll, I. Grebel); na przełomie XIX i XX w. zasłużeni dla utrzymania kultury pol. byli m.in. Glücksbergowie, S. Orgelbrand, S. Merzbach, Gebethner i Wolff, Arctowie (Warszawa), J. Zawadzki (Wilno),

J.K. Żupański, W. Stefański, Leitgeberowie (Poznań), Wildowie, Iglowie, H. Altenberg, B. Połoniecki (Lwów), J. Maj, A. Grabowski, Friedleinowie, A. Krzyżanowski (Kraków); duże znaczenie miały także księgarnie w mniejszych ośrodkach, gł. na Śląsku i Pomorzu (K. Miarka, F. West). Po 1918 do starych firm księgarskich dołączyły nowe (np. Trzaska, Evert, Michalski), powstawały także uspołecznione sieci księgarskie (np. "Nasza Księgarnia", spółdzielnia "Książka", Książnica Atlas). W czasie II woj. świat. wielu księgarzy z narażeniem życia chroniło księgozbiory przed konfiskatą i zniszczeniem, uczestniczyło w rozprowadzaniu konspiracyjnych wydawnictw. Po wojnie krótki okres burzliwego rozwoju k. prywatnego, starano się także wskrzesić działalność dawnych firm, jednak po 1950 nastąpiło całkowite upaństwowienie sieci księgarskiej. Powstały wówczas duże przedsiębiorstwa, które zmonopolizowały handel i obrót książką (, Centralna Składnica Księgarska). Pozytywną stroną tego okresu jest organizowanie dużych, "akcyjnych" targów i kiermaszy, dzięki którym książki trafiały do masowej publiczności (Dni Oświaty, Książki i Prasy). Po 1989 gruntowna zmiana sytuacji na rynku książki; rozwinęła się sieć prywatnych księgarń i antykwariatów, prowadzących często - oprócz sprzedaży - także własną działalność wydawniczą i promocyjną. W Polsce 2001 jest ok. 3000 księgarń, w większości niewielkich (o obrotach rzędu 400 tys zł. rocznie); na swego rodzaju kryzys składa się spadek czytelnictwa, relatywnie wysoka cena książek, zła sytuacja gospodarcza (pociągająca za sobą upadek hurtowni książek).

• PRZEGLĄD KSIĘGARSKI I WYDAWNICZY, organ kolejnych centralnych...
• KSIĘGARZ, pismo Związku Zawodowego...
• SILVA RERUM, miesięcznik poświęcony...