ZBÓJNICTWO

grabieżcza działalność grup górali gł. karpackich (tatrzańskich, beskidzkich) od XVI do XIX w.; napadali na dwory, plebanie, szałasy, kupców, bogatszych gospodarzy; przyczynami z. były: chęć zysku, ucieczka przed wcieleniem do wojska, poszukiwanie "hyru", czyli sławy zbójnickiej; sprzyjała mu łatwość ukrycia się w dzikim terenie podgórskim; zbójnicy stali się bohaterami folkloru, opowiadań o tych, co zabierają bogatym i rozdają biednym, nie bojąc się okrutnej śmierci (łamanie kołem, ćwiartowanie żywcem, darcie pasów ze skóry i wieszanie za "pośrednie" żebro); zjawisko zyskało nobilitację i odzwierciedlenie w sztuce (utwory S. Goszczyńskiego, K. Tetmajera, J. Kasprowicza, W. Orkana, St. Żeromskiego, balet K. Szymanowskiego, obrazy W. Skoczylasa); wielu zbójników zachowała pamięć i literatura ludowa (Klimczaków na Śląsku Cieszyńskim, Ondraszka w Beskidzie Śląskim, Mateję na Skalnym Podhalu, Jerzego Janosika na Słowacji).