Ambrosius Aurelius (ok. 339-397)
– Doktor Kościoła, biskup Mediolanu; o życiu i działalności A. dowiadujemy się z biografii napisanej ok. 420 roku przez jego sekretarza, diakona Paulina, ze wzmianek u współczesnych A. pisarzy i z jego własnych tekstów. Jego ojciec piastował wysoki urząd namiestnika cesarskiego w Trewirze, gdzie święty przyszedł na świat. Trewir (dziś miasto niemieckie, położone nad rzeką Mozelą) należał wtedy do największych miast Italii i był jedną ze stolic cesarstwa. Wkrótce po narodzinach A., trzeciego dziecka namiestnika (starsze odeń rodzenstwo to św. ➞ Marcelina i św. ➞ Satyr), cała rodzina przeniosła się do Rzymu, gdzie A. uczył się retoryki i gramatyki. Zgodnie z tradycją domową obrał karierę urzędniczą. W 373 roku został namiestnikiem Ligurii i Emilii z siedzibą w Mediolanie. Trzy lata później zmarł *ariański biskup Mediolanu, Auksencjusz. Wtedy lud, spierający się o osobę sukcesora, nieoczekiwanie wybrał nim A. Był on wówczas tylko katechumenem – nie przyjął jeszcze chrztu. Nie chciał więc zgodzić się na ten wybór i nawet potajemnie uciekł z miasta, ale na życzenie ariańskiego cesarza Walentyniania I i innych biskupów w końcu go zaakceptował. 30 listopada 374 roku przyjął chrzest, a tydzień później otrzymał sakrę biskupią. Swoim podstawowym obowiązkiem pasterskim nowy biskup uczynił nauczanie ludu. Wspaniałym kaznodziejskim talentem zabłysnął w czasie uroczystości przyjęcia w Mediolanie relikwii zmarłego w Kapadocji biskupa tej diecezji – św. ➞ Dionizego. Rządy sprawował – jak przekazują współcześni mu kronikarze – łagodne i sprawiedliwe. Dbał o wykształcenie i czystość obyczajów podległych mu jako metropolicie biskupów oraz kapłanów. Wprowadził na stolice biskupie wielu późniejszych świętych (św. Chromancjusza, św. ➞ Feliksa, św. ➞ Limeniusza, św. Ewencjusza). Zakładał także nowe biskupstwa, szczególnie w tych miastach, gdzie znajdowały się wyższe urzędy władzy świeckiej. Dla swojego diecezjalnego kleru A. stworzył rodzaj seminarium-klasztoru, którego regułę sam opracował. Sporo troski przysparzali mu *arianie. A. brał udział w synodach przeciw nim (w Syrmium i Akwilei). Sławę w swej diecezji i daleko poza nią umocnił nieustraszoną obroną bazyliki Porziana, szturmowanej przez zwolenników ariańskiego biskupa Mercurina Aussenzio (386). O wielkim autorytecie A. świadczy m.in. fakt, że wymógł na cesarzu Gracjanie usunięcie z auli senatu rzymskiego posągu bogini rzymskiej Victorii, a cesarza Teodozjusza, z którym zresztą był zaprzyjaźniony, zmusił do odprawienia publicznej pokuty za zamordowanie kilku tysięcy tesaloniczan, zbuntowanych przeciwko chrześcijaństwu (390). Pełen zasług i trudów zmarł 4 kwietnia, w czasie podróży do Capui, gdzie miał się odbyć synod potępiający herezję kwestionującą Niepokalane Poczęcie. Ponieważ śmierć nastąpiła w Wielki Piątek, wspomnienie świętego obchodzone jest 7 grudnia (dzień konsekracji biskupiej). Ciało A. spoczywa w bazylice w Mediolanie, umieszczone przez metropolitę Angilberta (838) w jednej, wspaniałej trumnie wraz ze szczątkami doczesnymi św. ➞ Gerwazego i św. ➞ Protazego. Tytuł jednego z czterech wielkich Doktorów Kościoła Zachodniego (obok św. ➞ Augustyna, św. ➞ Hieronima i św. ➞ Grzegorza Wielkiego) A. zyskał dzięki swej twórczości literackiej i duszpasterskiej (doctor vitae). W pismach świętego dominuje tematyka egzegetyczna, moralno-ascetyczna i katechetyczna. W egzegezie postępował za wskazaniami Orygenesa i analizował teksty Pisma Świętego dopatrując się w nich symboli i metafor oraz sensu typicznego, duchowego (m.in. traktaty: Hexameron, O raju, O Kainie i Ablu, O Abrahamie, O Jakubie, O patriarchach, O Hiobie, O Dawidzie). W pismach moralnych dla A. wzorem doskonałości moralnej jest Chrystus, dusza ludzka zaś jego oblubienicą (m.in. O obowiązkach kapłanów, O dziewicach, O wdowach, O dobru śmierci). A. zachęcał chrześcijan do wyrzeczenia się przywiązania do świata, zalecał modlitwę, posty i życie sakramentalne. Kontemplacji przyznawał pierwszeństwo przed działaniem (m.in. traktaty apologetyczno-dogmatyczne: O tajemnicy Wcielenia Pańskiego, Wykład wiary, O sakramentach). Pisma A. – w tym piękne hymny liturgiczne (m.in. Aeterne rerum conditor, Iam surgit hora tertia, Veni redemptor gentium) – stanowią cenne źródło do poznania tradycji oraz jedności w wierze Kościołów Zachodniego i Wschodniego. Ich autor wywarł dzięki temu istotny wpływ na kształtowanie się teologii i życia Kościoła Zachodniego oraz kultury średniowiecznej. Często jednak A. trawestował autorów greckich nie powołując się na źródła, co spotykało się z krytyką, m.in. ze strony św. ➞ Hieronima, który wykazał np. plagiatowość rozprawy A. O Duchu Św. Jednym z licznych dzieł A.jest stworzenie podstaw tzw. chorału ambrozjańskiego – obok chorału galijskiego, mozarabskiego i gregoriańskiego jednej z czterech zasadniczych odmian chorału Kościoła łacińskiego, do dziś praktykowanej w mediolańskiej katedrze. W pierwszych przedstawieniach ikonograficznych (V w.) postać A. występuje w stroju pontyfikalnym, ale bez atrybutów władzy biskupiej. Takie wizerunki znajdują się m.in. w bazylice św. Ambrożego w Mediolanie (XII w.). Późniejsze wizerunki świętego przedstawiają go z atrybutami zaczerpniętymi z jego życiorysu i z legend (np. księga, pióro i dziecko w kołysce). Często święty przedstawiany jest w grupie czterech Ojców Kościoła Zachodniego (Tron św. Piotra w bazylice watykańskiej). W sztuce polskiej A. występuje zazwyczaj w otoczeniu Ojców Kościoła (gotycki tryptyk z Miluszowic znajdujący się w Muzeum Narodowym w Krakowie). Dla regionów sądeckiego i śląskiego charakterystyczny jest kult A. jako patrona pszczelarzy. Związany jest on z legendą o pszczołach składających miód na ustach maleńkiego jeszcze A., leżącego w kołysce.16 Św. Ambroży