(I w. p.n.e./I w. n.e.)
– matka Najświętszej Marii Panny; Ewangelie milczą na jej temat i to milczenie usiłowała wypełnić bogata literatura apokryficzna, szczególnie Protoewangelia Jakuba (150 r.) i Ewangelia Pseudo-Mateusza (VI w.). Fakty podawane w apokryfach są jednak niezbyt wiarygodne. Na ich podstawie można ze względnym prawdopodobieństwem twierdzić, że A. pochodziła z kapłańskiej rodziny z Betlejem. Jej małżonkiem był św. ➞ Joachim. Zwraca wszakże uwagę, iż u św. Mateusza rodowód Jezusa oparty jest na linii przodków św. Józefa, u św. Łukasza zaś – na linii przodków Najśw. Marii Panny. Biorąc pod uwagę te rozbieżności można by wnioskować, że ojcem matki Chrystusa był nie św. Joachim, ale Heli. Nie ma to jednak większego wpływu na rozmiary i charakter kultu św. Joachima i św. A. Treść wspomnianych apokryfów uzupełniają – notabene opierające się na nich – pisma wschodnich Ojców Kościoła. Najistotniejsze i tak jest powołanie, które wyznaczyła A. Opatrzność Boża. Została ona matką w późnym wieku, wybłagawszy sobie wspólnie z mężem narodziny upragnionego dziecka poprzez modlitwy i posty. Kult św. A. był znany i silny od czasów najdawniejszych. Już w VI w. w Konstantynopolu wzniesiono kościół pod jej wezwaniem. Podobna, niewielka świątynia powstała w IV w. w Jerozolimie, opodal sadzawki Betsaida, gdzie ma się znajdować domniemany grób świętej. Przejawy kultu na Zachodzie pojawiają się w VIII wieku. Z tego okresu pochodzi piękny wizerunek św. A. znajdujący się w jednym z kościołów w Neapolu, a także inny, z rzymskiej świątyni Santa Maria Antiqua. Znany – choćby z reprodukcji na znaczkach pocztowych – jest odkryty przez prof. K. Michałowskiego w Faras fresk przedstawiający św. A., pochodzący mniej więcej z VIII w. Szczególny rozwój kultu przypadł na stulecia XIII i XIV, a związany był z wyprawami krzyżowymi. W tamtych czasach święto A. obchodzono różnie: 9 lipca, 25 lipca i 26 lipca. Obecnie A. wspomina się 26 lipca razem z jej mężem, św. Joachimem. Św. A. ma na świecie liczne sanktuaria, do których przybywają corocznie rzesze pątników (m.in. w Düren, miejscowościach o nazwie Annaberg w Saksonii, Westfalii, Austrii, a także w Auray we Francji i Beaupré w Kanadzie, gdzie znajduje się ozdobiony papieskimi koronami wizerunek świętej). Na całym świecie istnieje kilkaset kościołów pod jej wezwaniem, jest także patronką miast, diecezji i krajów. W Polsce dowodem wczesnego kultu jest m.in. altaria w katedrze krakowskiej z 1391 roku oraz liczne kościoły i kaplice pod jej wezwaniem z XIV-XVII wieku. Krakowski kościół św. A. swój tytuł otrzymał jeszcze przed rokiem 1381. Święto A. na terenach polskich wspomina Kalendarz wrocławski z początku XIV wieku. Wspaniały architektonicznie kościół św. A. znajduje się w Wilnie; w Warszawie świątynia pod jej wezwaniem jest – podobnie jak w Krakowie – kościołem akademickim. Koło Opola, na Górze św. A., znajduje się jedno z najważniejszych w Polsce sanktuariów, z koronowanym wizerunkiem świętej; miejsce to znane jest z aktu historycznego pojednania Niemców i Polaków (XI 1989). W literaturze europejskiej epizody z życia świętej pojawiły się w XIII wieku. Można tu wymienić np. Zwierciadło historyczne Wincentego z Beauvais. Do polskiej literatury A. weszła w XIV stuleciu. Do malarstwa rodzajowego sceny z życia A. wprowadził na poczatku XIV wieku Giottodi Boudone (freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie). W Polsce sceny takie przedstawiano najczęściej na skrzydłach gotyckich ołtarzy (ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie). Później pojawiły się przedstawienia A. z krewnymi. Z czasem liczbę towarzyszących świętej postaci zredukowano do Chrystusa i Najświętszej Marii Panny. Obrazy tego typu noszą nazwę A. Samotrzeciej (klasztor Bernardynów w Krakowie). Dziś popularne są przedstawienia A. Samotrzeciej i A. nauczającej młodocianą Marię. Wraz z rozwojem kultu powstawało pod wezwaniem św. A. wiele zgromadzeń zakonnych, np. założone w 1834 roku w Turynie Córki św. A. od Opatrzności. Powstawały także pod jej wezwaniem rozmaite bractwa o charakterze religijno-społecznym. Sporo zastrzeżeń co do autentycznosci budzą wszakże znajdujące się w różnych świątyniach relikwie św. A. (m.in. w pochodzącym z VIII w. klasztorze Floriac k. Rouen oraz w Apt i Marsylii we Francji, w Wenecji i Genui). Ma także swoje miejsce św. A. w muzyce kościelnej: skomponowano ku jej czci przeszło 100 hymnów i blisko 40 sekwencji (przeważnie w VIII w.).21 Święta Anna, Leonardo da Vinci, ok. 1510 r.