(I w.)
- apostoł, pochodzacy z Cypru, Lewita o imieniu Józef, nazwany B. przez apostołów, do których przystał. Imię, pod którym jest znany, znaczyło "Syn Pocieszyciela" (Dz 4,36). Sprzedał on swoją ziemię i pieniądze oddał apostołom. Najciekawsza jest jednak osobliwa przyjaźń B. ze św. Pawłem z Tarsu. Dzieje Apostolskie mówią, że gdy nawrócony Szaweł przybył do Jerozolimy i starał się przyłączyć do uczniów Chrystusa, ci obawiali się go, pamiętajac jego poprzednie czyny. To właśnie B. wstawił się wówczas za Szawłem (Pawłem) i przekonał do niego apostołów. Łagodny, spokojny, pogodny i pełen wiary B. cieszył się wielkim szacunkiem swych towarzyszy, którzy ok. 40 roku wysłali go do Antiochii Syryjskiej, dla umocnienia powstającej tam gminy. B. nie mógł jednak sprostać stale rosnącej liczbie wiernych i udawszy się do Tarsu prosił o pomoc Szawła. W roku 42 rozpoczęli w Antiochii wspólną pracę, która trwała blisko rok. Nauczali i powiększali stale liczbę wiernych, po czym, zebrawszy jałmużnę dla braci cierpiących głód w Jerozolimie udali się do nich. Wykonawszy swe zadanie, powrócili do Antiochii, zabierając ze sobą krewnego B., Jana, zwanego ➞ Markiem (autor jednej z Ewangelii). Antiochia była podówczas najważniejszym centrum, z którego chrześcijaństwo promieniowało na całe cesarstwo rzymskie.
Dzieje... powiadają też, że za sprawą Ducha Św. B. i Szaweł wyruszyli w pierwszą w historii młodego Kościoła podróż misyjną. Było to ok. 45 roku. Udali się do Seleucji, a później na Cypr - w rodzinne strony B. Nauczali w synagogach Salaminy, a potem przewędrowali przez całą wyspę aż do Pafos, gdzie odbył się "pojedynek" wiary Szawła z magiem Elimasem. Obaj towarzysze przybyli następnie do Perge w Pamfilii, gdzie odłączył się od nich ewangelista Marek (Jan) i powrócił do Jerozolimy. Dalsza wędrówka misyjna B. i Szawła wiodła do Azji Mniejszej (Antiochia Pizydyjska, Ikonium w Anatolii, Listra, Derbe); obfitowała ona w liczne niebezpieczeństwa i obaj misjonarze wielokrotnie stawali w obliczu śmierci z rąk przeciwników wiary. Zakończyli swą podróż w Antiochii Syryjskiej. Trafili niemal na apogeum sporu, jaki rozgorzał między "przybywającymi z Judei" braćmi a nowo przyjmowanymi do wspólnoty. Chodziło o stosunek do Prawa Mojżeszowego i o obowiązek przyjęcia judaizmu (poddanie się obrzezaniu). Po rozstrzygnięcie problemu obaj misjonarze udali się do Jerozolimy i przedstawili go radzie starszych i apostołom (ok. 49 roku, tzw. sobór jerozolimski). Niektórzy (z sekty faryzeuszy) uważali, że nowi członkowie wspólnoty powinni najpierw przyjąć judaizm, spór jednak rozstrzygnęło wystąpienie Jakuba. Uznał, że Pan nie widział różnicy między poganami a wyznawcami judaizmu, przyjmując wszystkich jednakowo. Na decyzji soboru zaważyły zapewne także opowiadania Szawła i B. o efektach ich nauczania. Powrócili tedy do Antiochii z decyzją, a w drodze towarzyszyli im Juda i Sylas - jako dodatkowi świadkowie wiarygodności ich słów. Po jakimś czasie Juda powrócił do Jerozolimy, Sylas zaś pozostał z Szawłem (zwano go już powszechnie Pawłem) i B. Paweł zaproponował B. ponowienie podróży i sprawdzenie, jakie skutki odniosła ich misja. B. uznał, że powinien im towarzyszyć Marek (Jan); Paweł natomiast twierdził, że Marek opuścił ich tchórzliwie i nie poznał wszystkich trudów, jakich zaznali. Tu właśnie zderzają się ze sobą dwa odmienne charaktery apostołów: łagodna, pogodna i wybaczająca osobowość B. zmierzyć się musiała z kostyczną, surową i rygorystyczną osobowością Pawła konwertyty. Rozstali się więc, nie żywiąc do siebie najmniejszej urazy. Skarga widzi w owej sprzeczce dowód, że można mieć różne zdania w jednej sprawie, nie wchodząc w osobiste waśnie, zwłaszcza że obu łączyło wspólne dzieło. Paweł z Sylasem udali się do Syrii, Barnaba zaś z Markiem popłynęli na Cypr i tu Dzieje Apostolskie "gubią" tę piękną postać, skupiając się głównie na działalności Pawła. Być może - oprócz Cypru - B. działał także w Grecji. Niektórzy badacze przypisują mu autorstwo zagadkowego Listu do Hebrajczyków, biorąc pod uwagę charakterystyczne wymieszanie w nim elementów helleńskich i judaistycznych (powstał najprawdopodobniej po 67 roku). O B. wspomina Paweł w 1. Liście do Koryntian (napisanym ok. 55 roku). Nie wiadomo, czy B. rzeczywiście nauczał w Rzymie i Mediolanie, Ewangelia zaś podpisana jego imieniem jest prastarym apokryfem. Legenda przypisuje mu śmierć męczeńską (przez ukamienowanie) w Salaminie na Cyprze, gdzie w 2. poł. V w. znaleziono jego grób. Od czasów średniowiecznych imię jego jest czczone 11 czerwca.