Caecilius Thascius Cyprianus (ok. 200/210-258)
– Ojciec Kościoła, biskup Kartaginy, męczennik. Syn senatora, znakomicie i wszechstronnie wykształcony. Nawrócony przez kapłana Cecyliana i przez niego ochrzczony (246), ok. 248 roku przyjął święcenia kapłańskie, a po śmierci Donata został wybrany (249) na biskupa Kartaginy. Z początkiem jego działalności zbiegły się krwawe prześladowania chrześcijan przez cesarza Decjusza (249251); św. C. schronił się poza miastem, utrzymując kontakt z duchowieństwem i ludem kartagińskim. Po powrocie w bardzo znaczący sposób przyczynił się do rozwiązania problemów, jakie wstrząsały Kościołem po okrutnych represjach. Kwestia powtórnego przyjmowania do wspólnoty chrześcijan, którzy pod groźbą tortur wyparli się wiary (lapsi), groziła Kościołowi schizmą: łagodnemu stanowisku papieża św. ➞ Korneliusza, dopuszczającemu otoczony rozmaitymi warunkami powrót upadłych do ich gmin – sprzeciwiała się rygorystyczna opozycja pod wodzą antypapieża Nowacjana. Św. C. zwołał w Kartaginie specjalny synod (251 r.), na którym poparł papieża. Napisał też w tej sprawie dwa traktaty: O jedności Kościoła katolickiego (De catholicae Ecclesiae unitate) i O upadłych (De lapsis), daleko wykraczające poza ramy aktualnej polemiki – podobnie jak napisany nieco później traktat O nieśmiertelności (De mortalitate), odpowiadający na obciążanie chrześcijan winą za wybuch zarazy, jaka nawiedziła właśnie Afrykę Północną. Nowy cesarz – Walerian (253-260) – był w pierwszych latach swego panowania życzliwy dla chrześcijan. Św. C. wykorzystał ów spokojny czas na tworzenie nowych gmin i reorganizację już istniejących; zwoływał synody afrykańskie, dążąc do przywrócenia jedności i karności w Kościele. Pisał kolejne dziełka teologiczne. Konsekwentne i odważne działania św. C. spowodowały bardzo poważny wzrost jego autorytetu. W 255 r. rozpoczął się spór, dotyczący kwestii powtórnego chrztu heretyków, pragnących połączyć się z Kościołem. Papież św. ➞ Stefan I stał na stanowisku, że chrzest – ważnie udzielony – nie może być ponawiany. Synod biskupów afrykańskich w Kartaginie uchwalił w 256 roku tezę o konieczności powtórnego chrztu. Św. C. opowiedział się za decyzją synodu. Konflikt z papieżem przerwany został edyktem cesarza Waleriana, zakazującym zebrań liturgicznych i rozpoczynającym nowy okres krwawych prześladowań. Św. C. przez rok (257-58) przebywał na wygnaniu w miasteczku Curubis (Kombis, ob. Korba w Tunezji); przez wysłanników zarządzał diecezją i kontynuował pracę pisarską. W 258 roku sprowadzono św. C. do Kartaginy, gdzie był powtórnie sądzony przez prokonsula Galeriusza Maksyma (zachował się dokładny opis przewodu sądowego). Został skazany na śmierć i ścięty 14 września. Ciało św. C. wierni pochowali bez przeszkód ze strony władz rzymskich, a późniejszą o kilka dni śmierć prokonsula poczytywano za karę Boską. Dzieła św. C., mimo pewnych tendencji episkopalnych, stanowiły podstawę budowania jedności Kościoła wokół prymatu biskupów rzymskich. W Kartaginie powstały trzy bazyliki ku czci św. C. (na miejscu śmierci, pogrzebu i powtórnego pogrzebu przy drodze Mapalijskiej). Relikwie świętego – przeniesione z Kartaginy przez Karola Wielkiego – znajdują się obecnie w Lyonie i Compiegne. W dawnym kalendarzu liturgicznym (na Wschodzie do dziś) – czczony 14 września. Obecnie pamiątkę św. C. przeniesiono na 16 września i połączono ze wspomnieniem papieża św. Korneliusza.20 Święci Antoni, Korneliusz i Cyprian, Paolo Veronese, 1567 r.