(ok. 375 lub 380-444)
– Doktor i Ojciec Kościoła, arcybiskup. Otrzymał gruntowne wykształcenie. Część młodości spędził w ascezie, wiodąc życie wśród mnichów na pustyni. Wprowadzony do stanu kapłańskiego przez swego wuja i nauczyciela, biskupa Teofila – wziął wraz z nim udział w synodzie „Pod Dębem”, zdominowanym liczebnie przez heretyków. Po śmierci wuja (412) wybrany został na jego następcę na stolicy aleksandryjskiej (wbrew silnej opozycji). Będąc patriarchą Aleksandrii, od początku dał się poznać jako człowiek zdecydowany i wojowniczy (również większa część jego obfitej spuścizny piśmienniczej zawiera akcenty polemiczne). Toczył spór z neoplatonikami, a po zatargach z namiestnikiem cesarskim Orestesem, nakłonił go do wydalenia z Aleksandrii *nowacjanów i Żydów. Jednak najistotniejsza była walka św. C. z patriarchą Konstantynopola (od 428), Nestoriuszem, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju i ustalenia dogmatu chrystologicznego. Nestoriusz odwoływał się do tezy o dwoistości natury Jezusa Chrystusa (człowieka, w którym zamieszkało słowo Boże), co w konsekwencji prowadziło do pozbawienia Najśw. Panny przywileju Bogarodzicy. Św. C. skierował do Nestoriusza dwa pisma, tworzył rozprawy teologiczne, a wreszcie odwołał się do papieża, św. ➞ Celestyna I, i doprowadził do zwołania synodu w Rzymie (430), na którym potępiono naukę Nestoriusza (*nestorianizm). Zachęcony przez papieża, św. C. nakłonił cesarza Teodozjusza II do zwołania soboru w Efezie (431). Trzeci w dziejach Kościoła (po nicejskim i konstantynopolitańskim) sobór powszechny rozpatrywał przede wszystkim termin theotokos (Bogarodzica) i uznał ten tytuł za należny NMP. Polemika św. C. z Nestoriuszem nie ograniczyła się tylko do najostrzej występujących wtedy kwestii: traktaty św. C. odnosiły się m.in. do wcielenia słowa, duchowej tajemnicy Eucharystii i realnej obecności ciała i krwi Chrystusa w darach eucharystycznych. Św. C. odnosił się do wszelkich argumentów przeciwnych jego poglądom (głównie tez o ograniczeniu i poniżeniu boskości poprzez wcielenie i poddanie prawom przyrody). Konsekwentne wywody św. C. były jednym z ważniejszych elementów procesu ustalania chrześcijańskiej prawowierności. W sprawach nie dotyczących ortodoksji religijnej potrafił być skłonny do kompromisu, dzięki czemu osiągnął (po 433) jedność z biskupami Wschodu i jego ostatnie lata upłynęły w pokoju. Zmarł 27 czerwca i dzień ten (od dawna obchodzony przez Koptów i Greków) został w nowym kalendarzu rzymskim wyznaczony na jego wspominanie. Pierwszy wybór pism św. C., w języku łacińskim i greckim, wydał J. Aubert w 1638 r. w Paryżu; 7 tomów obejmowało pisma egzegetyczne, apologetyczne, polemiki, 22 kazania i 88 listów. Kolejne wydanie (Migne’a) zostało rozszerzone do 10 tomów. W 1882 papież Leon XIII zaliczył św. C. w poczet Doktorów Kościoła. Encykliki poświęcone św. C. wydali papieże: Pius XI (25 XII 1931 – w 1500. rocznicę Soboru Efeskiego) i Pius XII (w 1944 r., dla uczczenia 1500. rocznicy jego zgonu).