(III w.)
– męczennica; choć święta ta jest bardzo popularna, to jednak niewiele posiadamy wiarygodnych historycznych danych na jej temat. Kiedyś była czczona powszechnie. Prawdopodobnie śmierć męczeńską poniosła – według danych Martyrologium rzymskiego – w Cezarei Kapadockiej w czasie prześladowań za cesarza Dioklecjana. Passio, będąca późniejszą relacją z męczeństwa D., opowiada, że gdy prowadzono ją na śmierć, spotkała adwokata Teofila, znanego z wrogości wobec chrześcijaństwa. Miał on powiedzieć wówczas, że uwierzyłby w Chrystusa, gdyby z obiecanego przez Niego nieba przysłano mu kwiaty. Gdy D. zaprowadzono na miejsce śmierci, obok niej pojawiło się dziecko z koszem róż i owoców; przyszła święta poleciła zanieść je Teofilowi. Zdarzenie to podobno miało tak silnie wstrząsnąć adwokatem, że nawrócił się na chrześcijaństwo i poniósł później śmierć męczeńską. Kult D. męczennicy szybko rozszerzył się po całej Europie. Stała się m.in. patronką położnic i górników. Wspomniane wyżej róże w koszu, obok miecza, stały się charakterystycznym atrybutem ikonograficznym świętej, kult Doroty bowiem znalazł żywe odbicie w twórczości plastycznej. Przedstawiana jest jako młoda kobieta w królewskim stroju, z diademem lub koroną na głowie. Najwcześniejsze wizerunki to dzieła Lorenzettiego znajdujące się w pinakotece w Sienie oraz tryptyk Nuzziego w pinakotece w Macerata. Początkowo przedstawiano ją z gałązka kwitnącej róży w prawej ręce lub koszykiem kwiatów. W XIV wieku koszyk zastąpiono naczyniem w kształcie tacy (obraz Zurbarana w muzeum w Sewilli). Częściej D. występuje w przedstawieniach grupowych, np. wśród chórów niebieskich (obraz Martiniego w muzeum w Sienie) lub wśród dziewic adorujących Matkę Bożą (ołtarz św. Katarzyny Dawida w muzeum w Rouen z 1511 roku). W polskiej ikonografii D. pojawia się od XIV wieku. Przedstawiana jest podobnie jak w sztuce europejskiej. Najstarsze wizerunki znajdują się w kościele w Ołoboku w Wielkopolsce i w Grocholicach koło Piotrkowa Trybunalskiego. Warto również zwrócić uwagę na kamienny ołtarz D. znajdujący się w Bodzowie pod Krakowem. Specyficznie polskim atrybutem ikonograficznym jest kwiat lilii z klęczącą w nim postacią Dzieciątka Jezus (ołtarz Trójcy Świętej z 1467 roku na Wawelu). W przedstawieniach grupowych D. najczęściej figuruje wsród czterech dziewic na gotyckich i renesansowych tryptykach (tamże). Towarzyszą jej święte ➞ Katarzyna, ➞ Małgorzata i ➞ Barbara. W polskiej pobożności ludowej odnajdujemy wiele śladów kultu D. Świadczą o tym m.in. przysłowia, jak choćby: „Na dzień św. Doroty ma być śniegu pod płoty”. W południowej Polsce istniał zwyczaj zwany popularnie „dorotkami”: kilka osób przebranych za króla, św. D., anioła i diabła przedstawiało po domach dramat męczeństwa świętej. Relikwia czaszki św. D. znajduje się w kościele św. Marka w Krakowie.