(1127-1212)
– nie dochowały się do naszych czasów pełne dane o jego życiu. Wiemy, iż urodził się w hrabstwie Valois na terenie dzisiejszego departamentu Aisne-Oise we Francji w połowie XII wieku. Starodawna legenda mówi o cudownych okolicznościach, które towarzyszyły narodzinom Hugona – bo tak brzmiało chrzestne imię F.: oto gdy jego matka oczekiwała rozwiązania, we śnie pojawić się jej miała NMP z Dzieciątkiem Jezus, które trzymało krzyż; obok nich stał mały chłopczyk z burbońską lilią w dłoni; kiedy kobieta nie potrafiła zrozumieć zawartego w sennej wizji przesłania, następnej nocy zjawił się jej św. ➞ Hugo, który oznajmił, iz owym chłopcem z lilią jest... jej własny syn, którego nosi w łonie. On to ma królewską lilię zmienić na krzyż. Legenda pozostała legendą. Wiemy, że F. wziął udział w jednej z wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej. Pod wodzą Ruggera doszedł do Aleppo; tam zrozumiał jednak, że dla Kościoła niewiele może zdziałać mieczem. Powrócił do Francji i osiadł w pustelni w pobliżu Meaux. Przyjął wówczas prawdopodobnie święcenia kapłańskie. Z czasem do pustelnika zaczęli dołączać inni, chcąc naśladować jego sposób życia i apostolstwa. Odwiedził go m.in. św. ➞ Jan z Mathy, profesor uniwersytetu w Paryżu, który myślał o założeniu nowego zakonu. Miałby on zająć się wykupem chrześcijan z niewoli muzułmańskiej. F. również zapalił się do tego pomysłu. Obaj w pustelni F. przez trzy lata układali regułę i ramy organizacyjne zakonu: trynitarzy. F. dbał zwłaszcza o rozwój i pogłębienie duchowości nowego zgromadzenia, Jan – o jego zasady organizacyjne. Papież Innocenty III zatwierdził zakon w roku 1198. F. objął funkcję mistrza nowicjatu i przełożonego wspólnoty zakonnej powstałej na miejscu swojej pustelni (późniejsze opactwo Cerfroid). Według tradycji F. zmarł 4 listopada 1212 roku w opactwie Cerfroid. Kult, początkowo bardzo słaby i ograniczony, rozwinął się w XVII wieku. W 1666 roku Kongregacja Obrzędów oficjalnie zaaprobowała rozwijający się kult, uznając F. za świętego. Początkowo wspominano go 4 listopada, a od końca XVII wieku – 20 listopada. Kult św. F. z Valois na cały Kościół rozszerzył Innocenty XII (1694). Warto zauważyć, że postać F. należy do bardziej kontrowersyjnych w dziejach hagiografii. Od wieków toczy się dyskusja o autentyczność tej postaci i jej znaczenie dla Kościoła. Niektóre źródła bowiem nie wspominają o F. ani słowem, co pod znakiem zapytania stawia okoliczności powstania zgromadzenia trynitarzy. Trynitarze nie wykazywali dostatecznej dbałości o archiwalia – nie ma także pierwszej bulli kanonizacyjnej z 1262 roku. Pustelnik i zakonnik-trynitarz to najczęstsze wyobrażenia F. w sztuce. Towarzyszą mu jeleń z czerwono-błękitnym krzyżem w rozgałęzieniu rogów i niewolnik skuty kajdanami. Na większości wizerunków pojawia się razem ze św. Janem z Mathy. Najwcześniejsze przedstawienie to obraz tablicowy Locqueta z 1350 roku, na którym F. i Jan występują jako założyciele zakonu trynitarzy (ołtarz kościoła opackiego w Cerfroid). Zwrócić trzeba uwagę także na malowidła ścienne znajdujące się w kaplicy Saint Mathurin w Paryżu. T. van Thulden przedstawił na nich wydarzenia z życia F. Większość dzieł eksponuje właśnie jego rolę w założeniu zakonu. Postać tę spotykamy na obrazach m.in. S. Gomeza, E. Quellinai, J. Garemijna.46 Św. Feliks Valois