zwany Nereuszem (1515-95)
– należy do najpopularniejszych świętych Kościoła katolickiego. Nazywany jest Apostołem Rzymu, gdyż tam właśnie prowadził dzieło ewangelizacji. Wciąż aktualne jest też jego hasło „Bądźcie dobrzy!” F. to świadek chrześcijańskiej radości i świętości – tak określają świętego jemu współcześni. Urodził się 21 lipca 1515 roku we Florencji. Matka, Lukrecja Mosciano, pochodziła z rzemieślniczej rodziny, ojciec, Franciszek Neri, należał do średniej prowincjonalnej szlachty. Na chrzcie nadano przyszłemu świętemu imiona: Filip Romulus. F. miał dwie siostry i przedwcześnie zmarłego starszego brata. Dane na temat dzieciństwa F. są bardzo skąpe, wiemy jednak, że matkę stracił dość wcześnie. Początkowe wykształcenie zdobywał u dominikanów. Mając około osiemnastu lat opuścił Florencję: najpierw przebywał u swego wuja, kupca, w San Germano, a około 1535 roku przeniósł się do Rzymu, gdzie pozostał już do końca życia. Początkowo zajmował się wychowaniem synów jednego z rzymskich dygnitarzy, podobnie jak on sam, florentczyka. Żył i posilał się bardzo skromnie. Towarzyszył mu natomiast duch pogodnego usposobienia i życzliwości wobec innych, czym zjednywał sympatię otoczenia. Przez pewien czas studiował filozofię i teologię, zrezygnował jednak ze studiów, by poświęcić się ulicznemu apostolatowi. Martyrologium stwierdza, że już wówczas prowadził „dzieło ratowania dusz”. Opiekował się ubogimi i chorymi oraz spędzał wiele czasu na modlitwie i medytacji. W jednym ze szpitali spotkał kapłana Persiana Rosę, który mieszkał w byłym klasztorze franciszkańskim S. Girolamo della Carità. Klasztor i kościół przydzielone zostały kapłańskiej konfraterni della carità z nałożonym obowiązkiem kontynuowania posługi religijnej. Była to więc grupa kapłanów nie będących zakonnikami, ale żyjących wspólnie. Ks. Roso został spowiednikiem F., który przyłączył się wtedy do grupy świeckich pod przewodnictwem ks. Rosy, stanowiących Bractwo Trójcy Świętej dla Pielgrzymów. Bractwo, powołane w 1548 roku, miało za zadanie opiekę nad pielgrzymami przybywającymi do Rzymu. W tym też czasie F. poznał ➞ Ignacego Loyolę i ➞ Franciszka Ksawerego. F. czuł powołanie do życia kapłańskiego, nie chciał jednak należeć do żadnego z zakonów, ceniąc sobie pewną niezależność. W roku 1551 F. przyjął święcenia kapłańskie. Zamieszkał razem z ks. Rosą w klasztorze S. Girolamo della Carità. Odpowiadał mu sposób tutejszego życia. Kapłani, choć wspólnie mieszkali, to jednak byli od siebie niezależni. Oddał się tedy F. pracy duszpasterskiej, przede wszystkim spowiadaniu i kierownictwu duchowemu. Stopniowo stworzył wokół siebie grupę młodych ludzi szukających rozwoju duchowej głębi. Dało to początek „Oratorium”, największemu dziełu apostolskiemu F. Grupę tę stanowili przedstawiciele różnych stanów: kapłani, kupcy, mieszczanie, artyści. Wspólnie się modlili, wspólnie dyskutowali na tematy religijne i to w sposób zupełnie w tamtej epoce niespotykany. „Oratorium”, otwarte dla wszystkich, rozrastało się: wokół F. gromadziła się grupa uczniów, która chciała bliżej naśladować mistrza i razem z nim prowadzić jego dzieło. A metodę swego apostołowania Filip obrał bardzo prostą: zbierał po ulicach zagubioną młodzież, a nawet dzieci, bawił się z nimi, pomagał potrzebującym. Razem z nimi potem się modlił, spowiadał, dyskutował. W pracy duszpasterskiej wykorzystywał zarówno klasyczną katechezę, jak też teatr, muzykę (uważany jest za odnowiciela muzyki kościelnej). Zebranych przy F. uczniów i kapłanów zaczęto nazywać oratorianami lub filipinami. Nie byli związani ślubami, choć prowadzili wspólne życie. Reguła kongregacji była bardzo prosta: gotowość na każde wezwanie do posługi: od papieża po najbiedniejszych. W 1564 roku od rzymskiej grupy florentczyków F. otrzymał w zarząd kościół św. Jana. To była pierwsza, po S. Girolamo della Carità, placówka duszpasterska oratorianów. 15 lipca 1575 roku papież Grzegorz XIII specjalną bullą zatwierdził kanonicznie wspólnotę kapłanów świeckich powstałą wokół F., jego samego zaś ustanowił prepozytem wspólnoty oraz przydzielił im własny kościół S. Maria in Vallicella. Konstytucja wspólnoty zatwierdzona zostanie jednak dopiero w roku 1612, w 17 lat po śmierci założyciela. Dom F. stał się miejscem, gdzie dyskutowano nie tylko na tematy religijne: urządzano tu koncerty, wykłady o sztuce, architekturze, teatrze, malarstwie. Ten rodzaj uczonej wspólnoty, swobodnej dyskusji miał cechować oratorianów również w przyszłości. Ale zarazem owa swoboda zaczęła razić tych, którzy albo byli przywiązani do tradycyjnych metod ewangelizacji – albo zwyczajnie zazdrościli F. uwielbienia, jakie go otaczało. Tak więc, choć dzieło F. rozwijało się wspaniale (podobne wspólnoty powstały m.in. w Fermo, Neapolu, S. Severino), nie zabrakło mu także wrogów. Przez pewien czas papież Paweł IV, fałszywie informowany przez ludzi nieprzychylnych Nereuszowi, zakazał mu działalności, a nawet prawa spowiadania. Zaufanie oratorianom i ich założycielowi okazał przyszły twórca Martyrologium rzymskiego i Roczników kościelnych – kardynał Cezar Baroniusz. Na szczęście wszystko wkrótce wróciło do pierwotnego stanu; F. cieszył się przyjaźnią i zaufaniem kolejnych papiezy: Grzegorza XIV i Klemensa VIII. F. Neri zmarł 26 maja 1595 roku. Relikwie spoczywają w kościele S. Maria in Vallicella (od 1599 roku). Powszechne przekonanie o świętości F. doprowadziło do jego beatyfikacji już w piętnaście lat po śmierci. Dokonał jej Paweł V. Kanonizował F. Grzegorz XV w 1622 roku. Wspomnienie liturgiczne przypada 26 maja. Po F. pozostała nowa rodzina zakonna zwana Kongregacją Oratorium św. F. Neri. Zgromadzenie tworzy konfederacja autonomicznych domów (kongregacje), w których kapłani i bracia prowadzą wspólne życie. Nie składają ślubów zakonnych, zajmują się zaś głównie duszpasterstwem, zwłaszcza młodzieży. Za datę powstania zgromadzenia przyjmuje się rok 1565. Do Polski filipini przybyli w roku 1668 (Gostyń koło Poznania). Obecnie w Polsce mają osiem kongregacji, m.in. w Gostyniu i Tarnowie. W Polsce kult św. F. pojawił się wraz z jego kanonizacją. Zygmunt III Waza otrzymał od papieża Urbana VIII cenną relikwię świętego, Władysław IV zaś ufundował na Zamku Królewskim w Warszawie kaplicę ku jego czci. W kościele Mariackim w Krakowie znajduje się barokowy ołtarz F. Trudno przedstawić całą ikonografię filipińską. Wyodrębnimy tylko główne typologie ikonograficzne i pokażemy najważniejsze przykłady. Najczęściej F. przedstawiany jest jako człowiek w średnim wieku, z krótką brodą. Ujęcia portretowe ukazują go w sutannie i birecie (niekiedy także w ornacie), z lilią w dłoni (Portret F. C. Roncalli sprzed 1610 roku w S. Maria in Vallicella). Ciekawą kompozycją jest miedzioryt G. Lauro z około 1606 roku: postać F. z herbem filipinów (serce i lilia) otacza tu dwanaście scen z jego życia. Charakterystyczne dla przedstawień F. są tzw. portrety dziecięce zwane „pippo buono”. Święty przedstawiany jest na nich jako dziecko ubrane według ówczesnej mody. Przykładem jest portret autorstwa Bronzino z 2. poł. XVI wieku w klasztorze filipińskim we Florencji. W ikonografii F. liczną grupę stanowią dzieła eksponujące jego dar modlitwy. C. Giaquinto jest autorem obrazu F. modlący się w towarzystwie ministranta, znajdującego się w Akademii Wileńskiej. W kościele Mariackim w Krakowie przechowywane jest dzieło G.B. Pittoniego Młodszego z połowy XVIII wieku zawierające motyw wizji maryjnej F. Podobny obraz, pędzla J. von Schraudolpha z 1868 roku, znajduje się w kościele filipinów w Gostyniu k. Poznania. W innych zabytkach podkreślano także miłosierdzie F. wobec chorych oraz przyjaźń łączącą go z innymi świętymi: Ignacym Loyolą, ➞ Kamilem de Lellis, ➞ Feliksem z Cantalice, ➞ Janem Leonardi, Franciszkiem Salezym. Cykle scen z życia F. Neri spotykamy w malarstwie sztalugowym (10 obrazów C. Roncalli sprzed 1621 w S. Maria in Vallicella) i ściennym (freski Solimena z XVII wieku na ścianie kościoła hieronimitów w Neapolu). Dodajmy, że we Włoszech przechowuje się z wielkim pietyzmem wszelkie pamiątki po F., uznawanym za jednego z największych reformatorów życia religijnego w XVI wieku: przy kościele S. Girolamo della Carità można oglądać jego pokój i kaplicę, cudowny krzyż i kielich, którego F. używał do Mszy św.52 Św. Filip Neri