(1510-72)
– urodził się 28 października w Hiszpanii w okolicach Walencji. Był synem Jana Borgii, księcia Gandii, i Joanny Aragońskiej, córki Alfonsa, króla Aragonii, a zatem prawnukiem króla Ferdynanda Katolickiego. Lata młodości spędzał na dworze cesarza Karola I, gdzie rychło stał się ulubieńcem władcy. Wyróżniał się bowiem solidnością i uczciwością, a przy tym pogodnym usposobieniem. Musiał być także niezłym rycerzem, skoro towarzyszył cesarzowi w czasie jego wojen w Afryce (1535), a potem z Francją (1536). Cesarzowa Izabela wyswatała mu za żonę jedną ze swych dam dworu, Eleonorę de Castro, która powiła F. aż ośmioro dzieci. Za swoje zasługi i wierność cesarzowi został mianowany wicekrólem Katalonii. Ze stolicy w Barcelonie mądrze administrował prowincją, dbając przede wszystkim o zapewnienie bezpieczeństwa swoim poddanym: wypowiedział bezwzględną walkę pladze bandytyzmu i korsarstwa. Wzmocnił fortyfikacje na wybrzeżu, usprawnił sądownictwo, wprowadził stałą kontrolę finansów. Jednocześnie w sercu i umyśle F. rodziły się przemyślenia i uczucia, które w przyszłości całkowicie odmieniły życie tego sprawnego, rzutkiego i przy tym bardzo majętnego polityka. Podobno wpływ na to miał wstrząs, jakiego doznał, ujrzawszy przypadkowo zniekształcone pośmiertnym rozkładem ciało słynącej niegdyś z wielkiej piękności cesarzowej Izabeli (zmarła w 1539 roku w Toledo); na jej pogrzebie wielkie, odwołujące się właśnie do motywu vanitas, kazanie wygłosił słynny kaznodzieja św. ➞ Jan z Avili. Już w czasie sprawowania urzędu wicekróla zaprzyjaźnił się ze św. ➞ Piotrem z Alcantary i bł. Piotrem Fabrem. W niecodziennych okolicznościach poznał także głośnego już w Hiszpanii ➞ Ignacego Loyolę: przyszłego założyciela zakonu jezuitów żołnierze prowadzili do więzienia, w związku z podejrzeniem o herezję. Po śmierci ojca F. odziedziczył tytuł księcia Gandii. Wkrótce świat pożegnała jego małżonka, Eleonora (1546). I wtedy właśnie w życiu F. dokonuje się istotny zwrot. Nie będąc już obciążony obowiązkami rodzinnymi, poświęcił się życiu duchowemu. Biografowie wspominają prawość i pobożność oraz inteligencję F.; jego doradcą duchowym stał się sam św. Ignacy Loyola, z którym utrzymywał obfitą korespondencję. Założył także w swoich włościach kolegium jezuickie, w 1548 podniesione przez papieża Pawła III do godności uniwersytetu. F. sam był słuchaczem tej uczelni, uzyskując w 1550 roku stopień doktora filozofii. F. wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w roku 1546. Ostateczną decyzję podjął w czasie swej pielgrzymki do Rzymu, gdzie spotkał się m.in. ze św. Ignacym Loyolą, wówczas już powszechnie cenionym założycielem jezuitów. Habit przywdział w roku 1551, zrzekając się wszystkich urzędów i zapewniając jednocześnie materialną przyszłość swoim dzieciom. W tym samym roku przyjął sakrament kapłaństwa. Mszę prymicyjną odprawił w domu św. Ignacego Loyoli. Cesarz, który za poduszczeniem jednej ze swych synowych zaczął w pewnym momencie niechętnie odnosić się do swego dawnego zausznika, przekonał się do niego na nowo. Nie próbował bynajmniej odwodzić F., będącego wszak największym magnatem ówczesnej Hiszpanii, od jego zamiarów, starał się jednak dla niego o godne stanowiska (m.in. przekonywał papieża, by mianował F. kardynałem). F. jednak stanowczo odmówił. Działalność apostolską F. prowadził na terenie dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii. W latach 1555-61 był komisarzem Towarzystwa Jezusowego w Hiszpanii i jego wizytatorem, a w 1565 roku został trzecim z kolei generałem zakonu. Poświęcił się przede wszystkim umacnianiu wewnętrznej organizacji jezuitów oraz rozszerzeniu działalności zewnętrznej. Za jego rządów (1565-72) została m.in. podwojona liczba placówek jezuickich (do prawie 300). On też ostatecznie zredagował reguły Towarzystwa Jezusowego. Uważany jest za wielkiego dobrodzieja zakonu. Swój majątek częściowo przekazał na rzecz Towarzystwa; z jego funduszy m.in. utworzono słynne rzymskie kolegium „Gregorianum”. Cesarz Karol nigdy nie zapomniał o F.; ten energiczny, może nawet nieco apodyktyczny, potężnie zbudowany człowiek (nazywano F. niegdyś „najgrubszym mężczyzną w Walencji”; lata postów i praktyk ascetycznych zmieniły go jednak nie do poznania) był nawet dla niego swoistym wzorem w ostatnich latach życia. W 1555 cesarz zrzekł się władzy na rzecz syna Filipa; F. był przy śmierci swego władcy, a także był wykonawcą jego ostatniej woli. Niedługo przed śmiercią na zlecenie papieża Piusa V prowadził negocjacje w Hiszpanii i Portugalii, chcąc skłonić te kraje do wojny przeciwko Turcji. Efektem tej misji było słynne zwycięstwo morskie antytureckiej koalicji w bitwie pod Lepanto (1571). F. Borgiasz zmarł 30 września 1572 roku w Rzymie. Kanonizował go w roku 1671 papież Klemens X. Pochowany został najpierw w Rzymie, a w 1617 przeniesiono szczątki do Madrytu, jednakże podczas pożaru kościoła pod jego wezwaniem w 1931 roku relikwie zostały prawie doszczętnie zniszczone. Wspomnienie przypada 30 września. Świadectwa podkreślają wielką pokorę świętego, pobożność oraz zdolność do poświęceń na rzecz dzieła ewangelizacyjnego. F. pozostawił po sobie niewiele pism. Są wśród nich drobne traktaty napisane w formie litanii, zbiory rozmyślań, pisma ascetyczne oraz instrukcje zakonne. F. także komponował utwory polifoniczne, głównie motety, msze i oratoria. W jego życiu jest także „polski” ślad: on to przyjął do zakonu jezuitów św. ➞ Stanisława Kostkę i Piotra Skargę, który poświęcił mu w swych Żywotach wiele miejsca. Ikonografia przedstawia F. jako jezuitę z księgą, krucyfiksem lub monstrancją. W tle pojawia się czaszka w koronie wyrażająca pogardę dla dóbr doczesnych. Najczęściej przedstawiano ekstazy F. (G. Seghers, J.A. Backer), wizje maryjne (A. Pozzo) oraz epizody z życia zakonnego (A. Pozzo). Ten ostatni motyw pojawia się na obrazie z pocz. XVII wieku znajdującym się w klasztorze przy kościele św. Barbary w Krakowie oraz obrazie o prawie sto lat późniejszym, eksponowanym w zakrystii kościoła świętych Piotra i Pawła w Krakowie, a także na polichromii pokrywającej sklepienie tegoż kościoła.