papież (?-496)
– wywodził się z afrykańskiej rodziny rzymskiej, o czym wiemy z jego listów; w młodości przebywał w Rzymie w charakterze sekretarza dwóch papieży: św. ➞ Symplicjusza i św. ➞ Feliksa III; na stolicę Piotrową został powołany po śmierci tego ostatniego (492), obejmując Kościół rzymski w sytuacji bardzo skomplikowanej: zagrażały mu plemiona germańskie zajmujące znaczną część Europy, na ogół zwaśnione ze sobą nawzajem i rywalizujące o łupy. Ich orientacja religijna była chwiejna: nawet jeśli przyjmowały chrześcijaństwo, to raczej sprzyjały *arianizmowi lub stawały po jego stronie (Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie); Italią rządził ostrogocki król Teodoryk – arianin, wrogi stolicy Kościoła (kilkadziesiąt lat później wyda rozkaz zamordowania papieża św. ➞ Jana). Na Wschodzie natomiast Kościół był rozbity na skutek herezji *nestoriańskiej i rozmaitych odmian *monofizytyzmu; cesarz Anastazjusz I był zwolennikiem jednej z nich – *eutychianizmu, dość lekceważąco odnosząc się do pozycji papieża rzymskiego. W tej sytuacji G. okazał się z jednej strony zręcznym dyplomatą, z drugiej zdecydowanym obrońcą doktryny rzymskiej, rangi Stolicy Piotrowej, a także tych stanowisk w kwestiach chrystologicznych, które wyznaczył w 451 roku sobór powszechny w Chalcedonie (potępienie monofizytyzmu, potwierdzenie dwóch natur Chrystusa: boskiej i ludzkiej). W pismach, jakie pozostawił, św. G. jawi się jako wybitny interpretator doktryny, rozważając (w liście do cesarza Anastazjusza I) zakresy władzy świeckiej i duchowej, wewnętrznej i zewnętrznej, papieskiej i cesarskiej; problem ten pojawi się kilka wieków później, za czasów papieża Innocentego III – już w „dojrzałym” średniowieczu. Był św. G. przeciwnikiem *pelagianizmu (prezentował np. w kwestii grzechu pierworodnego stanowisko zbliżone do św. ➞ Augustyna); zaznaczył się także jako reformator prawa kanonicznego w zakresie organizacji Kościoła; ważną część jego dorobku zajmują rozważania dotyczące liturgii. Tak znaczna aktywność papieża w rozmaitych dziedzinach sprawiła, że zaczęto przypisywać mu dzieła stworzone przez innych (np. nie jest on autorem kanonu ksiąg świętych nazywanego Decretum Gelasianum; do znanego pod jego imieniem sakramentarza weszło znacznie więcej tekstów autorów późniejszych niż własnych pism G.). Chociaż św. G. zmarł 19 listopada, Martyrologium rzymskie wymienia go 21 listopada.