(ok. 213-ok. 272)
– pochodził z rodziny pogańskiej i nosił imię Teodor; urodził się w Poncie; chrzest przyjął jako czternastolatek, przybierając imię G. Razem ze swym bratem, Atenodorem, studiował prawo, retorykę i łacinę; później przebywał w Palestynie i tam to zetknał się z Orygenesem, zostając – mimo wewnętrznych oporów – jego uczniem. Poddał się zgoła magicznej sile oddziaływania tego niezrównanego retora, egzegety i neoplatonisty; do tego stopnia przejął jego idee, że ułożył mowę panegiryczną na cześć swego nauczyciela, który z kolei obdarował go dziękczynnym posłaniem. Biskup Fedym z Amazji wyświęcił G. na biskupa Neocezarei; odtąd oddał się on całkowicie szerzeniu chrześcijaństwa wśród tamtejszego ludu. Liczba jego zwolenników stale rosła, G. zaś czuł się w obowiązku chronić swych wiernych najpierw przed prześladowaniami władz, a później przed najazdami Gotów w 254 roku; za każdym razem znajdował schronienie w niedostępnych górach, choć i tak wielokrotnie groziła mu śmierć. Unikał jej wraz z gromadą wiernych w niezwykłych okolicznościach – co zyskało mu przydomek „Cudotwórcy”. Skarga, pisząc o G., posiłkuje się apologetycznym żywotem spisanym przez św. ➞ Grzegorza z Nyssy i przytacza niektóre z cudów uczynionych przez biskupa Neocezarei: miał powstrzymać wylewy rzeki, wbijając w ziemię swój podróżny kij, który miał urosnąć w drzewo stanowiące granicę dla wiosennych przyborów wód; innym razem odebrał wzrok żołnierzom cesarskim, którzy przeszli obok G. i towarzyszącego mu diakona, zupełnie ich nie zauważając. G. uważa się za sprawcę nawrócenia babki św. Grzegorza z Nyssy i św. ➞ Bazylego, Makryny. Jako apostoł Kapadocji i Pontu nie ograniczał swojej działalności tylko do tych obszarów: brał m.in. udział w synodzie w Antiochii, który potępił Pawła z Samosaty (264). Jest autorem kilku pism dotyczących zagadnień sakramentalnych, egzegez biblijnych, a także dialogu, w którym rozważał zdolność Boga do cierpienia – problem, który pojawi się dwa wieki później w herezjach o podłożu *monofizyckim (m.in. u *aftarodoketów). Wspomnienie – 17 listopada.11 Św. Grzegorz Cudotwórca, ikona