Doktor Kościoła (315-367)
– jest jedną z ciekawszych postaci w hagiografii katolickiej. Nazywany bywa „Atanazym Zachodu”. Informacje o nim czerpiemy ze starożytnych źródeł autorstwa Sulpicjusza Sewera i Wenantego Fortunata. Według tych biografów H. urodził się we francuskiej rodzinie pogańskiej. Gruntowne wykształcenie zdobywał w Atenach, gdzie m.in. studiował filozofię i egzegezę. Własne poszukiwania filozoficzne i lektura Pisma Św. wprowadziły go na drogę wiodącą ku chrześcijaństwu. Ożenił się potem i w życiu świeckim dawał swiadectwo wyznawanej wiary. Jego córką była późniejsza święta, Abra. Ówczesne zwyczaje dopuszczały, by żonaty mężczyzna został wybrany biskupem, musiał odtąd jednak żyć w celibacie. Tak właśnie się stało z H.: ok. roku 350 wybrano go na biskupa Poitiers. Wkrótce przyszło mu zmierzyć się z problemem herezji *ariańskiej, jeszcze niezbyt rozpowszechnionej. Zdecydowanie poparł św. ➞ Atanazego z Aleksandrii w jego sporze z arianami po synodach w Arles (353) i Mediolanie (355). Naraził się tym samym na represje: niemal natychmiast synod z Béziers złożył go z urzędu i skazał na zesłanie do Frygii. Dało mu to okazję gruntownego zapoznania się z teologią grecką. Wkrótce zasłynął jako jeden z najżarliwszych obrońców wiary w boskość Chrystusa, którą negował Ariusz. Słał listy do biskupów w ojczyźnie, broniąc wytrwale dogmatów prawdziwej wiary, stąd nazywany bywa „obrońcą Galii”, gdyż uratował ją od skutków herezji ariańskiej. Z inicjatywy H. na paryskim synodzie w 360 roku francuscy biskupi przyjęli wyznanie wiary z Soboru Nicejskiego (325) z formułą „współistotny” (consubstantialis), określającą naturę Chrystusa. Wkrótce doszło do deponowania z urzędu arcybiskupiego Saturnina z Arles, który sprzyjał arianizmowi i zwalczał poglądy H. O jego późnych latach wiemy niewiele – prawdopodobnie zetknął się ze św. ➞ Marcinem, pomagając mu zakładać ośrodek życia zakonnego w Ligugé. Zmarł w Poitiers w 367 roku. Mówiąc o jego postawie osobistej, Martyrologium wspomina wielką łagodność i życzliwość H. wobec bliźnich. Relikwie przechowywano przez długi czas w bazylice św. H. w Poitiers, w XVI wieku jednak zniszczyli je hugenoci. Wspomnienie liturgiczne przypada 13 stycznia. H. należy do pierwszych świętych czczonych publicznie w Kościele zachodnim, mimo że nie byli męczennikami. Pozostawił po sobie kilka istotnych dla wczesnochrześcijańskiej teologii dzieł, z których najważniejszym jest składający się z dwunastu ksiąg traktat O Trójcy Świętej. Dzieło zawiera systematyczny, pozytywny wykład na temat Trójcy Św., w partiach polemicznych zaś stanowi odpowiedź na najczęstsze zarzuty wobec tej tajemnicy (szczególnie autor broni tu przed arianami bóstwa Chrystusa). Podejmował również tematykę egzegetyczną (pierwszy ciągły komentarz łaciński do Ewangelii św. Mateusza, komentarze do Psalmów) i polemiczną. Według opinii Izydora z Sewilli, H. jest pierwszym na Zachodzie autorem hymnów liturgicznych. Centralną myślą wszystkich dzieł H. jest historia Zbawienia koncentrująca się na Chrystusie. W egzegezie zasłynął na Zachodzie jako prekursor krytyki tekstu biblijnego: w interpretacji Biblii przyjmował prymat sensu duchowego nad literalnym. Doktorem Kościoła ogłosił H. papież Pius IX w 1851 roku. Uważany jest za największego teologa epoki przedaugustyńskiej. Dawniej wzywano opieki H. w przypadkach ukąszenia przez węża. W 1855 roku w Poitiers pod patronatem H. powstało zgromadzenie zakonne (oblaci św. H.), mające prowadzić misje parafialne i pracę wychowawczo-intelektualną w seminariach. Po raz pierwszy H. pojawił się w ikonografii w XII wieku. Artyści przedstawiają go jako biskupa, z charakterystycznymi dla tej godności atrybutami: mitrą, księgą i laską pasterską (obraz C. Caselliego z 1499 roku w muzeum w Parmie).26 Św. Hilary z Poitiers