zwany Większym lub Starszym (?-ok. 44)
– o tym, że był bratem św. ➞ Jana Apostoła, zaświadcza w swej Ewangelii św. ➞ Mateusz pisząc: „Kiedy ruszył [Jezus] dalej, zobaczył dwóch innych braci: Jakuba [syna] Zebedeusza i jego brata ➞ Jana, którzy razem z ojcem swym Zebedeuszem naprawiali sieci” (Mt 4,21). Wszyscy mieszkali nad Jeziorem Tyberiadzkim w samej Betsaidzie lub niedaleko niej. Wykonywali ten sam zawód rybaka, co św. ➞ Piotr, św. ➞ Andrzej i św. ➞ Filip; zapewne wspólnie łowili ryby (J 1,54) i wspólnie wybierali się nad Jordan. Nie wiemy natomiast, czy rzeczywiście św. Jan i św. J. byli wspólnikami św. Piotra w rybackim fachu, wspomina o tym bowiem wyłącznie św. ➞ Łukasz (Łk 5,10). Matką Jana i J. była Salome, którą spotkamy później wśród kobiet usługujących Jezusowi, a także przy Jego śmierci na krzyżu (Mk 15,40). J. jest we wszystkich Ewangeliach wymieniany na jednym z głównych miejsc spośród wszystkich dwunastu apostołów. O tym uprzywilejowaniu syna Zebedeusza świadczy fakt, iż był on wśród trzech uczniów – świadków wskrzeszenia córki Jaira (Mk 5,37; Łk 8,51), przemienienia Pańskiego (Mt 17,1; Mk 9,1; Łk 9,28) oraz Jego modlitwy w Ogrójcu (Mt 26,37). Z powodu gwałtownego charakteru Jezus, po trosze z przyganą, po trosze żartobliwie mówi o obu braciach „Synowie Gromu” (Boanerges – Mk 3,17); na wieść bowiem o tym, że pewna wieś w Samarii nie chciała przyjąć Jezusa, J. sugeruje, że powinien ją spalić ogień z niebios, czyli grom (Łk 9,55). Chce też dowiedzieć się od Nauczyciela, kiedy nastąpi koniec świata (Mk 13,4-23), i w odpowiedzi słyszy sławne proroctwo, w którym zawarty jest przyszły los wyznawców Chrystusa. J. był pierwszym męczennikiem wśród apostołów; skazał go na ścięcie Herod Agryppa I, być może dlatego, że chciał w ten sposób przeciągnąć na swoją stronę buntujących się Żydów (Dz 12,1-2). Tradycja, przekazana przez św. ➞ Euzebiusza, powiada, iż przed śmiercią J. pocałował swojego oprawcę, czym tak go poruszył, iż ten odmówił zadania śmiertelnego ciosu. Zginął zaraz po swojej ofierze. Nie jest chyba prawdą, że św. J., zanim został biskupem Jerozolimy, działał w Judei, Samarii i Hiszpanii; legenda ta powstała dopiero w VII stuleciu i weszła w skład apokryficznych Dziejów Jakuba i do jego Passio. Hiszpański epizod działalności J. znajdujemy także w traktacie św. ➞ Izydora z Sewilli De ortu et obitu patrum. W innej wersji miano przenieść w VII w. do Hiszpanii relikwie J. i ukryć je w miasteczku Iria, gdzie odnalazł je dwa wieki później tamtejszy biskup Teodomir. Legenda powiada, że do miejsca, gdzie znajdowały się szczątki umęczonego apostoła, zawiodła biskupa gwiazda, stąd też miejsce, gdzie odkryto relikwie, nazwano „Polem gwiazdy” (łac. campus stellae), co dało początek hiszpańskiej nazwie własnej Compostela. Dziś w miejscowości Santiago (co po hiszpańsku znaczy św. Jakub) de Compostela znajduje się – we wspaniałej, pochodzącej z XI w. katedrze – sanktuarium apostoła. Należy ono do największych na świecie – rocznie odwiedza je kilka milionów pielgrzymów. W VII stuleciu zawiązano w Hiszpanii zakon rycerski, mający bronić kraju przed okupującymi go Arabami; w XIII w. podobny zakon założono we Francji – miał on chronić pielgrzymów przed napadami rozbójników. J. jest patronem Hiszpanii i Portugalii; w sferze oddziaływania kultury iberyjskiej nadawano jego imię miastom (np. stolica Chile – Santiago lub miasto Santiago de Cuba – na Kubie). W katedrze w Genui przechowywany jest, wykonany ze szlachetnych kruszców, relikwiarz ręki apostoła. J. jest także postacią często przedstawianą przez malarzy wszystkich epok – zwłaszcza wielkich mistrzów włoskiego i hiszpańskiego renesansu. święto J. przypada w Kościele Zachodnim 25 lipca.