(1576-1620)
– urodził się w Skoczowie, należącym wówczas do księstwa cieszyńskiego, pozostającego we władaniu Habsburgów. Jego ojcem był Czech, Grzegorz Maciej Sarkander, matką zaś Polka – Helena Górecka. Ponieważ oboje byli katolikami, po śmierci męża Helena zaczęła odczuwać wyraźną wrogość protestanckiego otoczenia. Aby zapewnić dzieciom katolickie wychowanie, przeniosła się do Przybora na Morawach. J. w roku 1593 wstąpił do jezuickiego kolegium w Ołomuńcu, a następnie studiował teologię na uniwersytecie praskim. W roku 1603 otrzymał stopień doktora; cztery lata później przyjął święcenia kapłańskie niższe, zaś w 1609 roku został prezbiterem. Posługę kapłańską rozpoczął jako wikariusz w Jaktarze koło Opawy, ale – gdy padło na niego podejrzenie, że dopomógł swemu bratu w ucieczce z więzienia – sam został osądzony i skazany na uwięzienie. Potem pracował jako wikariusz w różnych parafiach, po czym został mianowany proboszczem w Holeszowie, oddalonym o 10 km od Ołomuńca. Zasłynął jako przeciwnik *husytyzmu i gorliwy duszpasterz; starał się zwrócić ku Rzymowi wiele rodzin protestanckich, co mu się dość dobrze udawało. Nic tedy dziwnego, że początkowa niechęć protestantów zamieniła się w otwartą wrogość i J. kilkakrotnie dosłownie cudem uchodził zamachom na swe życie. W 1618 roku Czesi wzniecili powstanie antyhabsburskie i sytuacja J. jeszcze bardziej się skomplikowała. Narodowy ruch czeski miał podłoże *luterańskie i prohusyckie, stąd też J. nie mógł liczyć na wyrozumiałość przeciwników. Wybuch wojny trzydziestoletniej (1618–48) zmusił więc J. do pośpiesznego opuszczenia Czech, których królem został Fryderyk, elektor palatynatu nadreńskiego. Rozpoczęły się liczne prześladowania katolickich duchownych, konfiskaty kościołów, a także akty gwałtu skierowane przeciwko katolickiej ludności. J. udał się z pielgrzymką do Częstochowy, gdzie pozostał przez miesiąc. Wracając, zatrzymał się u rodziny w Rybniku; tu dosięgła go wiadomość, iż kościół w Holeszowie został zajęty przez protestantów. Ruszył zatem J. do Krakowa, gdzie schronił się w jednym z klasztorów. Zdecydował się także zrezygnować z probostwa w Holeszowie, ale rezygnacji tej nie przyjęto. Akurat do Czech wkroczyły oddziały tzw. lisowczyków, wysłane tam na prośbę zdetronizowanego króla czeskiego, cesarza Ferdynanda II, przez króla Polski, Zygmunta III. Dowodził tymi oddziałami Aleksander Lisowski; rychło dały się poznać w Czechach z okrucieństwa, bezwzględności i awanturnictwa. Lisowczycy mordowali protestantów, grabili ich domostwa, palili całe osady. Niemal równocześnie z wejściem lisowczyków do swej parafii w Holeszowie powrócił J. Kiedy lisowczycy podeszli pod miasteczko, J. wyszedł im naprzeciw z monstrancją, pokazując że mieszkają tu katolicy; w ten sposób uchronił Holeszów przed grabieżami i spaleniem. Mimo że w ten sposób uratował także holeszowskich protestantów, wiadomość o czynie J. została uznana za jawną zdradę i z rozkazu króla Czech został uwięziony, a następnie poddany wymyślnym torturom. Między innymi domagano się od niego zdradzenia tajemnicy spowiedzi: niegdyś pełnił bowiem funkcję spowiednika wielkorządcy Moraw, barona Władysława Lobkovica, pozbawionego urzędu i zastąpionego przez hetmana Żerocina. On sam nadzorował przesłuchania i tortury. W końcu, widząc że męczarnie nie są w stanie złamać męstwa J., wtrącono go do więzienia. Przeżył tam jeszcze miesiąc. Zmarł na skutek wielu urazów wewnętrznych i poparzeń 17 marca 1620 roku. Świadectwo męki J. pozostawił sędzia miejski, Scintilla, którego – choć był katolikiem – zmuszono do uczestniczenia w przesłuchaniu. Po tygodniu udało się wykupić ciało męczennika z więzienia. Katolicy starali się pochować je bardzo uroczyście, ale procesję protestanci rozbili. W końcu złożono szczątki świętego w kościele Mariackim w Ołomuńcu. Rychło jego grób stał się miejscem, gdzie przybywały liczne pielgrzymki z rozmaitych krajów. Kult zaczął szerzyć się szczególnie po upadku ruchu husyckiego i klęsce protestantów pod Białą Górą (1620). W roku 1720, w związku z rozpoczęciem procesu kanonicznego, otwarto grób męczennika, zastając jego ciało w takim stanie, w jakim je pochowano przed wiekiem. Beatyfikacja J. nastąpiła w roku 1859, kanonizował zaś go papież Jan Paweł II w roku 1995 w Ołomuńcu. Postać świętego bywa różnie oceniana – zważywszy, że wymierzony przeciwko Habsburgom ruch powstańczy dowodził budzenia się świadomości narodowej Czechów; klęska pod Białą Górą rozpoczęła trwający wiele lat proces germanizacji Czech i dominacji obcej władzy. Stąd też kanonizacja J. wywołała dyskusje historyków o tej postaci i jej roli w historii Czech. Pamiątkę J. obchodzono w dies natalis, czyli 17 marca; obecnie jest ona obchodzona 30 maja. Kult J. w Polsce jest stosunkowo mało znany i ograniczony w zasadzie do Skoczowa. Sto lat temu wystawiono tam niewielką kapliczkę ku jego czci. W Ołomuńcu zachowano wiele przedmiotów związanych ze świętym; można także obejrzeć miejsca związane z jego męczeństwem.61 Św. Jan Sarkander