(ok. 100-65)
– urodził się w Palestynie w mieście Sychem (Naplusa), noszącym wówczas nazwę Flavia Neapolis; był synem Rzymianina Pryskusa – człowieka zapewne dość zamożnego, skoro swemu synowi zapewnił dobre wykształcenie (Sychem stanowiło wówczas ważny ośrodek kultury rzymskiej i greckiej). J. pasjonował się zwłaszcza filozofią i studiował wnikliwie Platona, Arystotelesa, epikurejczyków i stoików; chętnie także podejmował uczone dysputy i publiczne spory na tematy religijne. Sam, zachęcony przez jakiegoś ze swych rozmówców, rozpoczął studiowanie Pisma Św., odkrywając w nim nie tylko nowe źródło dla myśli, ale także dla głębokich doznań duchowych. W końcu, jako 33-letni mężczyzna przyjął chrzest. Filozofem jednak pozostał i stał się jedną z najbardziej interesujących postaci wczesnego chrześcijaństwa: podjął bowiem próbę zbliżenia chrześcijańskiej nauki o objawieniu do tradycji greckiej, szczególnie platońskiej, którą interpretował w oryginalny sposób. Dostrzegał także genezę chrześcijaństwa w judaizmie, o czym świadczy np. pochodzący z 135 roku Dialog z Żydem Tryfonem. Cenne są także jego inne pisma teologiczne, zwłaszcza rozprawa Przeciw herezjom – znana, niestety, tylko ze streszczeń i cytatów w dziełach innych myślicieli i teologów. Aby mieć większy wpływ na sytuację chrześcijaństwa w cesarstwie rzymskim – udał się do Wiecznego Miasta i założył tam szkołę, która zgromadziła znaczną rzeszę uczniów. Napisał wówczas dwie Apologie: jedną, skierowaną do senatu rzymskiego i drugą, do cesarza Antoninusa Piusa. Bronił w nich zasad wiary chrześcijańskiej, obalał także zarzuty, jakie wobec chrześcijan wysuwano – zarówno filozoficzne, jak też polityczne. Oba teksty zachowały się do naszych czasów i stanowią cenne źródło wiedzy o sytuacji bardzo młodego jeszcze Kościoła. Jednym z głównych przeciwników J. był cynik Crescens; on to zapewne wywarł wpływ na cesarza-filozofa Marka Aureliusza, który od 161 roku był następcą dość łagodnego Antoninusa Piusa. Cesarz rozkazał pojmać J. Nie zachowały się szczegóły procesu toczącego się przed sędzią Juniuszem Rustykiem; wiadomo jednak, jak kończyły się takie rozprawy. Jako obywatel Rzymu J. został skazany na ścięcie mieczem. Nie znamy miejsca spoczynku doczesnych szczątków J.: wprawdzie w kościele św. Wawrzyńca za Murami w Rzymie, w Kolonii i Namur przechowuje się jego relikwie – niemniej ich autentyczność jest mocno wątpliwa. W czasie Vaticanum I biskupi zwrócili się do papieża Piusa IX o zatwierdzenie officium brewiarzowego na dzień św. J., obchodzony wówczas 14 kwietnia; w 1874 papież Leon XIII rozszerzył to święto na cały Kościół. W Kościele greckim czczono J. 1 czerwca; od 1969 roku jest to także dzień jego pamiątki w Kościele zachodnim.