(między 815 a 820-885)
– starszy brat św. ➞ Cyryla. Urodził się w słowiańskich wówczas Salonikach (Sołuń). Według niektórych przekazów jego chrzestne imię brzmiało Michał. M., uzdolniony prawnik, szybko zaczał robić karierę urzędniczą i wkrótce mianowano go nawet archontem (zarządcą) jakiejś prowincji słowiańskiej. Nie wiadomo, co sprawiło, że dobrze zapowiadający się administrator nagle znalazł właściwe powołanie w klasztorze w Bitynii (840), zmieniając swe imię na to, pod którym zna go historia. Niedługo potem wybrano go igumenem (odpowiednikiem opata w klasztorach zachodnich); on to powitał w klasztornych progach swego młodszego brata, Cyryla. Odtąd ich życie będzie toczyło się wspólnie, wspólne także stanie się też największe dzieło – ewangelizacja Słowiańszczyzny. Jej burzliwe dzieje zarysowaliśmy, kreśląc sylwetkę św. Cyryla, którego śmierci w Rzymie M. był świadkiem. Opłakawszy brata, M. postanowił kontynuować pracę. Papież Hadrian II konsekrował go na arcybiskupa Moraw i Panonii (869) i mianował swym legatem. W ten sposób potwierdzono istnienie metropolii w Sirmium (ob. Srijem w Chorwacji). Na Morawach jednak rządy objął książę Świętopełk, któremu znacznie bardziej zależało na protekcji Zachodu niż na wsparciu wschodnim. Ogrom dokonań, jakie przyniosła poprzednia misja, prowadzona przez M. wspólnie z bratem, wydawał się zagrożony. Ewangelizację Moraw podjął już kler niemiecki, propagujący obrządek łaciński w miejsce wprowadzonego przez świętych braci obrządku słowiańskiego. Arcybiskup Salzburga, Adalwin, który uważał, że obszar Moraw podlega jego jurysdykcji, podstępnie doprowadził nawet do uwięzienia M. na dwa lata w Ellwangen (870-872) i jedynie zdecydowaniu papieża Jana VIII zawdzięczał M. swe uwolnienie. Ceną za wolność apostoła Słowian była wszakże zgoda na ograniczenie prawa stosowania liturgii słowiańskiej. Mimo niechęci kleru niemieckiego i księcia Świętopełka, M. postanowił kontynuować swą misję. Wcześniej jednak udał się do Rzymu, gdzie uzyskał od papieża wszystkie nadane mu jeszcze przez Adriana II uprawnienia (bulla Industriae tuae), niemniej papież dodał mu „opiekuna” – niemieckiego sufragana Wickinga, który ze swej siedziby w Nitrze miał czuwać, by M. nie przekraczał swych kompetencji. W 881 roku doszło do zbliżenia między Rzymem i Konstantynopolem. Korzystając z okazji M., mimo podeszłego wieku, wyruszył w podróż do Konstantynopola, gdzie patriarsze Focjuszowi zdał sprawę ze swych dokonań; został także przyjęty przez cesarza. Powracając – przywiódł ze sobą kolejnych kapłanów, gotowych do podjęcia dzieła ewangelizacji Słowian i Panonii. Zmarł 6 kwietnia 885 roku. Po jego śmierci książę Mojmir II przywrócił na Morawach prawa klerowi słowiańskiemu. Ok. 900 roku metropolitą mianowano ucznia M., Gorazda; powstały także nowe biskupstwa. Niektórzy przypuszczają, że jedno z nich mogło być ulokowane w Krakowie, należącym wówczas do państwa wielkomorawskiego. Państwo to rozpadło się ok. 907, a w miejsce liturgii słowiańskiej wprowadzono ryt łaciński. Język liturgiczny, stanowiący dzieło Cyryla i M., przetrwał i jest do dziś stosowany w Cerkwii prawosławnej i przez grekokatolików (przeszło ćwierć miliarda wiernych na całym świecie). Nie wiemy, gdzie spoczęły szczątki doczesne M.: burze dziejowe, jakie przetaczały się nad Słowiańszczyzną w następnych wiekach rozproszyły je zapewne i dziś historycy spierają się o miejsce przechowywania relikwii świętego. Wymienia się tu Nitrę, Devin, Stare Mesto i Velehrad, gdzie znajduje się piękna bazylika pod wezwaniem obu świętych braci. Nie należy przesadzać także z oceną wpływu M. na rozwój chrześcijaństwa w Polsce; zapewne wpływ taki istniał, niemniej bezpośrednich dowodów nie posiadamy (istnieje m.in. list M. do księcia Wiślan, proszący go o przychylność wobec misjonarzy chrześcijańskich); w Wiślicy znaleziono kamienną chrzcielnicę, prawdopodobnie z IX w. Czy są to ślady działalności kapłanów wysłanych do Wiślan przez M.? Znaczący jest dorobek M. z ostatnich lat życia: są to przekłady słowiańskie kanonu tekstów biblijnych i liturgicznych (Nomokanon). Miejsce M. w historii Kościoła podkreśla piękna mozaika w kościele św. Klemensa I w Rzymie przedstawiająca obu świętych braci adorujących Chrystusa; w tym samym kościele znajduje się kaplica im poświęcona. Rolę Apostołów Słowian wspominali papieże: Leon XIII (1880), Pius XI (1937) i Jan XXIII (1963), przede wszystkim zaś Jan Paweł II, który w 1980 roku ogłosił ich współpatronami Europy. M. jest wspominany wraz ze swym bratem 14 lutego, zaś na Wschodzie ich pamiątkę wyznacza się na 11 maja.