MICHAŁ ARCHANIOŁ

– pojawia się dwukrotnie w Starym Testamencie w Księdze Daniela: nazwany jest „jednym z pierwszych książąt nieba” (Dn 13,21) i „obrońcą ludu Izraela” (Dn 12,1). Przypominają go także apostołowie: św. Jan w Apokalipsie (Ap 12,7), św. Juda Tadeusz (Jud 9), św. Paweł Apostoł (1 Tes 4, 16); pojawia się w starotestamentowych apokryfach: Księdze Henocha, Księdze Barucha i Apokalipsie Barucha, Apokalipsie Mojżesza. Uchodzi za anioła najwyższego w niebieskich zastępach, najbliższego Bogu i najwierniejszego wykonawcę Jego woli (Tertulian, Orygenes, Didymys, Hermes). Jest strażnikiem niebios, zwiastującym Boże sądy – wyroki i kary, ale także miłosierdzie. Patronuje narodowi wybranemu – Izraelowi. Jest pogromcą szatana (Kasjodor, Ekumeniusz, Andrzej Cezarejski) w walce o ludzkie dusze, gdy odchodzą na Sąd Ostateczny. Nowy Testament czyni go też opiekunem Kościoła Chrystusowego – w czym dostrzegamy wyraźny wpływ tradycji starotestamentowej: przed przyjściem Mesjasza patronował Synagodze. Nic tedy dziwnego, że kult M. Archanioła ma charakter uniwersalny i przekraczający granice chrześcijaństwa zachodniego. Od niepamiętnych czasów był ów kult intensywny na Wschodzie: (np. sanktuaria w Cheretopie, w Azji Mniejszej, w Chone, koło Kolosów; liczne świątynie w Konstantynopolu i w rozmaitych miejscach nad Bosforem, a także w Egipcie i Etiopii, gdzie nb. każdy dwunasty dzień miesiąca był poświęcony czci M. Archanioła; silnym ośrodkiem kultu był także monastyr Lesnowo w Bułgarii, wzniesiony w XIV w.). Liczne sanktuaria, świątynie i klasztory w Europie Zachodniej są związane z miejscami, gdzie M. Archanioł objawił się ludziom. Tak się stało kilkakrotnie w pobliżu groty na Monte Gargano w Apulii: w latach 492-494 widzenie Archanioła miał biskup Manfredonii. Gdy w roku 663 Longobardowie odnieśli zwycięstwo nad Arabami w pobliżu tego miejsca, wiązano to z łaską M. Archanioła. 16 października 1656 roku M. zjawił się ponownie biskupowi Manfredonii i obiecał, że odwróci zarazę zagrażającą jego diecezji. Pojawił się także M. Archanioł na niewielkiej, skalistej wysepce u wybrzeży Francji na Kanale La Manche, nazwanej potem jego imieniem: Mont Saint-Michel. Widział go tam biskup Arsanches, św. Aubert w 708 roku (podobne widzenie miał również na górze Tombe w Anglii). Od 966 roku na St. Michel istnieje opactwo benedyktyńskie ufundowane przez wodza Normanów, Ryszarda I i otaczane opieką przez średniowiecznych królów Francji, polecających swoich poddanych opiece Archanioła. Sanktuaria M. Archanioła istnieją także w południowych Włoszech (Sorrento), na Sycylii, a także w okolicach Bobbio i w Piemoncie. W Europie, obu Amerykach, w Afryce i Australii jest dziś prawdopodobnie kilka tysięcy świątyń ku czci M. Archanioła. Najbardziej znana to wspaniała katedra w stolicy Belgii, Brukseli. Niezliczone są jego kaplice, ołtarze i wizerunki, znajdujące się w niemal każdym kościele katolickim. Jako rycerz Boży – przedstawiany jest Archanioł w stroju rycerskim obowiązującym w odpowiedniej epoce historycznej, na ogół ze wzniesionym mieczem, ale także z wagą do odmierzania dobrych i złych uczynków ludzkich (M. Archanioł jest opiekunem kaplic cmentarnych). Najstarsze takie wyobrażenie pochodzi z kościoła św. Apolinarego w Rawennie (mozaika wykonana w VI w.); w British Museum przechowywana jest płaskorzeźba wyobrażająca Archanioła z czasów wczesnochrześcijańskich. W Polsce było niegdyś przeszło 300 kościołów św. M. – najwięcej na tych terenach, gdzie zaznaczały się wpływy niemieckie, a później także austriackie, bowiem był on patronem obu tych krajów. W samym Krakowie M. Archanioł miał kilka ważnych świątyń: najokazalszą jest kościół oo. paulinów na Skałce, z nekropolią kryjącą prochy wybitnych Polaków. Nie istnieją już kościoły: na Wawelu (jedna z najstarszych świątyń miasta, być może z XI w., poddana rozbudowie za czasów Kazimierza Wielkiego, a zburzona w 1858 roku), a także w rejonie ulicy Poselskiej, w miejscu przepięknego, należącego pierwotnie do Tęczyńskich „Malowanego Dworu”; w latach 1611-1637 został on przerobiony na kościół i klasztor przez karmelitów bosych, skasowany w 1797 roku. Do 1954 roku zarówno świątynia, jak budynki klasztorne były więzieniem (Więzienie św. M.), a obecnie stanowią siedzibę Muzeum Archeologicznego. Największy kościół polski, poświęcony czci św. M. znajduje się we Wrocławiu. Ślady wielkiego kultu Archanioła przechowały się w licznych przysłowiach i wróżbach ludowych związanych z dniem jego święta – 29 września. Jest to wspomnienie dnia poświęcenia bazyliki św. M. przy rzymskiej Via Salaria, odnotowane w Martyrologium Hieronimiańskim. W dniu tym obchodzi się także święto innych Archaniołów: św. ➞ Gabriela i św. ➞ Rafała. Odbierał niegdyś cześć i w inne dni: 9 czerwca, 6 września, 8 listopada (u Greków). Imię M. wcześnie wprowadzono do formuł mszalnych (poświęcenie kadzidła, liturgia zaduszna). Od imienia św. M. pochodzą także nazwy kilkuset miejscowości w Polsce.20 Św. Michał pokonujący szatana, Rafael, 1518 r.