(1245-1305)
– urodził się w Castel Angelo (obecnie Sant Angelo di Pontano) we Włoszech, w rodzinie Compagnone Guaruttiego i Amaty Guidani; jego przyjście na świat rodzice uznawali za cud uczyniony przez św. Mikołaja z Miry, któremu składali wota w sanktuarium w Bari. Już w wieku 12 lat, zgodnie z wolą rodzicielską, wstąpił jako oblat do zakonu augustianów, którzy w tym właśnie okresie otrzymali nowe konstytucje, nadające im status zgromadzenia zakonnego o scentralizowanej strukturze (poprzednio były to luźne grupy, akceptujące regułę nadaną przez św. Augustyna i prowadzące życie eremickie). W trzy lata później złożył profesję. Naukę pobierał w domach augustiańskich w Tolentino i Cingoli. W 1269 roku biskup Osimo, św. ➞ Benwenut udzielił mu święceń kapłańskich. W okresie 1269–75 był wędrownym misjonarzem-kaznodzieją w rozmaitych ośrodkach (m.in. Macerata, Montegiorgio, San Elpidio, Treia, Fermo). Od 1275 roku do śmierci przebywał w Tolentino, stąd jego przydomek. Słynął z posłuszeństwa, skromności i dobroci wobec współbraci, a także miłosierdzia wobec ubogich. Uprawiał niezwykle surowe praktyki ascetyczne (samobiczowanie, dieta pozbawiona mięsa, nabiału i owoców, wielogodzinne modlitwy, krótkie okresy odpoczynku nocnego); długie godziny spędzał w konfesjonale, do którego ściągali penitenci nieraz z odległych regionów Italii. Stworzył także specjalną fundację dla ubogich, a zgromadzone środki przeznaczał na ich dożywianie, leczenie i zapewnienie dachu nad głową. Posiadał wspaniały dar słowa, stąd też jego kazania gromadziły rzesze wiernych. Liczne są świadectwa mówiące, iż M. był cudotwórcą (zaprzysiężone relacje o wskrzeszeniu co najmniej trzech osób i o uzdrowieniu przynajmniej trzystu). Zmarł 10 września 1305 roku, a w jego pogrzebie uczestniczyli wierni i kapłani zarówno z Tolentino, jak innych miast włoskich. Spoczął w klasztornym kościele św. Jerzego, który później otrzymał nowego patrona – właśnie św. M. W 1345 roku postanowiono ramiona świętego umieścić w relikwiarzach i gdy je odjęto od ciała nietkniętego rozkładem – ze zwłok wypłynęła świeża krew. Kanonizacji M. dokonał papież Eugeniusz IV w 1446 roku. W 1738 roku kościół, gdzie znajduje się grób świętego, podniesiono do rangi bazyliki większej. Do sanktuarium św. M. pielgrzymowali wielcy i możni tego świata (m.in. Napoleon); był w nim także kardynał Stefan Wyszyński (1965). Nadal jest to jedno z ważniejszych miejsc pielgrzymkowych we Włoszech. Ikonografia (m.in. obrazy znajdujące się w bazylice w Tolentino, powstałe w XIV w. być może w kręgu Giotta) przedstawiają świętego w scenach z jego życia (m.in. wskrzeszanie umarłych, rozdawanie chleba wśród ubogich), na ogół z księgą symbolizującą wierność regule augustiańskiej, lilią – znakiem niewinności, krzyżem – znakiem pokuty, gwiazdą na piersiach lub nad głową, świadczącą o łasce Bożej, którą posiadał. Wspominany w dies natalis, czyli 10 września.23 Św. Mikołaj z Tolentino, Piero Della Francesca