(ok. 758-828)
– pochodził z wysokiego rodu. Był synem Teodora, sekretarza cesarskiego i Eudocji. Ojciec został wygnany do Nicei, ponieważ był gorliwym obrońcą czci obrazów i w tamtejszym więzieniu najpierw mężnie znosił bicie i poniżanie, aż w końcu zmarł od odniesionych obrażeń. Młody N. objął urząd sekretarza cesarza Leona IV, zaciętego ikonoklasty. Choć zapowiadała mu się doskonała kariera, wyrzekł się urzędu i został pustelnikiem. Nie chciał służyć cesarzowi w sprawie, która nie była zgodna z jego własnymi przekonaniami. Kiedy na tronie cesarskim zasiadł Nicefor I, prześladowanie ikonodulów (czcicieli obrazów) nieco osłabło. Cesarz przypomniał sobie o zdolnym urzędniku swego poprzednika i wyciągnął go z klasztornego zacisza, powierzając mu opiekę nad dużym przytułkiem dla ubogich w Konstantynopolu. Kiedy umarł patriarcha św. ➞ Tarazjusz (806), N. został wyświęcony na patriarchę konstantynopolitańskiego. Spowodowało to sprzeciw św. ➞ Teodora Studyty, św. ➞ Józefa z Salonik i św. ➞ Platona, którzy zarzucili nowemu biskupowi, że przed przyjęciem sakry nie był wyświęcony na kapłana. Cesarz wpadł w gniew i mimo protestów N. wszyscy trzej cieszący się wielkim poważaniem mnisi zostali wypędzeni z ojczyzny. Dopiero cesarz Michał I, na prośbę N., zezwolił im na powrót do swych klasztorów. Po obaleniu z tronu Michała (813) rządy objął Leon Armeńczyk, który poszedł śladami cesarzy – obrazoburców. W czasie zwołanego przez cesarza synodu N. niezwykle mężnie bronił kultu obrazów i posunął się nawet do ekskomunikowania tych hierarchów, którzy zaaprobowali ikonoklazm. W odwecie wywieziono go na zesłanie do klasztoru św. Teodora. Po drodze miał zostać zamordowany z rozkazu cesarskiego, ale cudem ocalał. Również na wygnaniu nie zaprzestał głoszenia słowem i pismem kultu świętych wizerunków. N. zmarł w klasztorze 2 czerwca 829 roku. 13 marca 847 roku jego relikwie sprowadzono uroczyście do Konstantynopola i ta data jest dniem dorocznej pamiątki na Zachodzie. Z jego pism najważniejsze to: Breviarum historicum, Chronographia, Libri tres [...] adversus Mamonam et Iconomachos. Zwalczał w nich wszystkie najważniejsze herezje swoich czasów, głównie *monofizytyzm i *monoteletyzm. Kościół grecki obchodzi pamięć N. 2 czerwca.