(ok. 287-347)
– powszechnie nazywany jest ojcem monastycyzmu wschodniego – nikt poza nim nie może poszczycić się tak znaczną liczbą utworzonych klasztorów ani tak wielkimi zastępami uczniów, którzy do tych klasztorów wstąpili. Pochodził z Górnego Egiptu, z okolic miasta Sne, a jego rodzicami byli tamtejsi chłopi – poganie. P. po zakończeniu służby w wojsku przyjął chrzest i w 308 roku zamieszkał w pustelni położonej w dzikim, odludnym terenie. W latach 320-325 P. zorganizował pierwszą osadę dla mnichów w opuszczonej wiosce Tabennisi w Górnym Egipcie. W otoczonych murem celach zamieszkało ok. 100 mnichów – był to pierwszy klasztor w dziejach chrześcijaństwa. Wspólnota miała przede wszystkim cel ekonomiczny, a nie wyłącznie religijny: mnisi uprawiali wspólnie ziemię, istniała tam piekarnia, lazaret i warsztaty, zapewniające obsługę gospodarstwa rolnego. P. wymagał od mnichów posłuszeństwa, ale cnotę tę praktykowano głównie z uwagi na lepszą organizację i podział pracy na roli. Podstawową strukturą organizacyjną klasztoru była cela, w której mieszkało ok. 20 mnichów; cele tworzyły wyższe jednostki poddane wspólnej władzy – opatowi. Z czasem powstały kolejne klasztory; za życia P. było ich jedenaście – dwa żeńskie i dziewięć męskich. W tych ostatnich mieszkało ok. 9 tys. zakonników. Reguła P. poczęła szerzyć się na Zachodzie po jej przełożeniu na łacinę przez św. ➞ Hieronima (404); koptyjski pierwopis dotrwał do naszych czasów jedynie w niewielkich fragmentach, podobnie jak inne pisma P. oraz jego biografie. Jawi się w nich P. jako dobry znawca zagadnień biblistycznych, niechętny wpływom hellenistycznym, a szczególnie Orygenesowi, o którym wyraża się bardzo niepochlebnie. P. starał się nie popadać w konflikty z hierarchią Kościoła, ale mimo wszystko ich nie uniknął, bowiem w czasie synodu w Latapolis (ok. 346) podważono zarówno podstawy jego reguły zakonnej, jak też prawdziwość wizji, których dar podobno posiadał. Spośród Ojców Kościoła najwyższy szacunek żywił do P. św. ➞ Atanazy Wielki, który też przekazał sporo danych na jego temat. P. zmarł 9 maja i zgodnie z obyczajem koptyjskim, a także obecnymi wskazówkami liturgicznymi czczony jest w tym właśnie dniu. U Greków wspominano go w różne dni: 6, 7, 14 i 15 maja.31 Św. Pachomiusz Starszy