także Pantalejmon (?-ok. 305)
– jak mówią legendy, był synem bogatego poganina, Eustorgiusza z Nikomedii; wiarę chrześcijańską zaszczepiła w nim matka, Eubula. Mimo to po jakimś czasie oddalił się od chrześcijaństwa; studiował medycynę i nawet został nadwornym medykiem cesarza Maksymiana. Pod wpływem kapłana Hermolausa ponownie zaczął wyznawać wiarę Chrystusową. Po śmierci ojca stał się dziedzicem ogromnego majątku. Któryś z zazdrosnych kolegów zadenuncjował go jako chrześcijanina w czasie prześladowań wszczętych przez Dioklecjana. Cesarz, nie chcąc tracić tak zdolnego lekarza, próbował nakłonić go do apostazji – P. jednak uparcie trwał przy swej wierze i aby udowodnić jej siłę, miał publicznie uzdrowić człowieka sparaliżowanego od urodzenia. Cesarz jednak, ujrzawszy ten cud, stwierdził, że P. uprawia nieczystą magię i skazał go na śmierć. Jak mówią legendy, najpierw przypiekano P. płonącymi żagwiami, jednak oczom zebranych objawił się sam Chrystus w postaci kapłana Hermolausa, który zgasił żagwie, a na ciele P. nie zostały żadne ślady oparzeń. Później wrzucono go do wrzącego oleju (w innej wersji – ołowiu), ale ponownie Chrystus w postaci kapłana, zstąpił za nim do kotła: płomienie zgasły, a wrzątek nagle ochłódł. Wrzucono go do morza – ale mimo że był obciążony ciężkimi kamieniami, stale wypływał. Oddano go dzikim zwierzętom, ale te ułożyły się pokornie przy skazańcu, który je błogosławił. Rozpięto go na kole – ale to pękło. Wreszcie oddano go katu, lecz miecz, którym miał go ściąć, złamał się, a sam oprawca został nawrócony. Nie wiemy, jak w końcu zginął nieugięty męczennik. Skarga powiada, przyjmując jedną z legend, że P. sam ubłagał Boga, aby już go nie ratował; wtedy został ostatecznie ścięty. Legendy o P. szybko rozprzestrzeniły się w całej średniowiecznej Europie. Na Wschodzie P. należy do najbardziej czczonych świętych – jako męczennik i wielki cudotwórca. W średniowieczu na Zachodzie P. był patronem lekarzy i akuszerek, uznawano w nim także jednego z 14 świętych Wspomożycieli. Od niepamiętnych czasów fiolka z jego krwią jest przechowywana w Konstantynopolu; w dni wspomnienia P. krew w fiolce staje się płynna i zaczyna się burzyć (por. żywot św. ➞ Januarego). Relikwie świętego są przechowywane w kościele św. Dionizego w Paryżu; herma z czaszką znajduje się w Lyonie. Wspomnienie P. wyznaczano w różne dni: 27 lub 28 lipca oraz 18 lutego; obecnie przyjmuje się tę pierwszą datę. Warto zauważyć, że święty pojawia się w bogatej ikonografii ruskiej; najdawniejsze ikony pochodzą z przełomu XV i XVI w.33 Św. Pantaleon