(ok. 228-341)
– urodził się w Tebach (Egipt) i pierwsze młodzieńcze lata spędził w domu rodzinnym. W 2. poł. lat 40. III w. rozpoczęły się prześladowania chrześcijan inspirowane przez cesarza Decjusza i P. schronił się w grocie na pustyni. Gdy represje ucichły, P. zamierzał wrócić, ale zazdrosny szwagier zagroził mu denuncjacją. Postanowił więc pozostać w grocie jakiś czas – okazało się, że na blisko dziewięćdziesiąt lat! Jest zatem P. uważany za prekursora życia pustelniczego, które wiódł wśród piasków, nocnego zimna i nieludzkich upałów za dnia, rozmyślając o sprawach ostatecznych i walcząc z demonami, chcącymi uprowadzić duszę anachorety. P. i jego przyjaciel, św. ➞ Antoni Pustelnik i ich kontynuatorzy (m.in. św. ➞ Pachomiusz) naśladowali w ten sposób Jezusa i jego pobyt na pustyni (Mt 4,1-11; Mk 1,12-13; Łk 4,1-13). Owo „schronienie się na pustyni”, poszukiwanie samotności i skupienia wewnętrznego wśród dzikiej przyrody, ma zresztą tradycję dawną wśród narodów żyjących na pustyniach czy niedostępnych górach także w innych rejonach świata (np. w Ameryce Południowej czy u podnóża Himalajów). Żywot P. opisał m.in. św. Hieronim, nie wiemy jednak czy korzystał z jakichś wiarygodnych źródeł, czy też oparł się na legendach, oplatających pobyt pustelnika w grocie oddalonej od wszelkich ludzkich siedzib. Jedna z tych legend opowiada, iż ciało zmarłego pustelnika pogrzebał w piaskach i głazach św. Antoni z pomocą dwóch lwów. Inna opowieść mówi, iż P. żywił się na pustyni połówką chleba, którą codziennie przynosił w dziobie kruk; kiedy do pustelni P. zawitał św. Antoni – kruk przyniósł cały bochenek. Ów kruk na palmie, z bochenkiem chleba w dziobie oraz dwa lwy znajdują się w herbie zakonu paulinów. Paulini uważają P. za swego patrona. W miejscu pieczary, gdzie święty mieszkał, cesarz Justynian I kazał wybudować kościół i klasztor; w wieku XII jego relikwie P. miały się znaleźć w Konstantynopolu, a w roku 1240 krzyżowcy zabrali je stamtąd do Wenecji. W 1381 roku trafiły do Budapesztu. W klasztorze paulinów na Jasnej Górze znajduje się obraz Translatio reliquie St. Pauli, będący swoistą opowieścią o dziejach kultu pustelnika w tym zakonie. Wspomnienie P. przypada 15 stycznia.38 Św. Paweł z Teb, ikona ruska z ok. 1800 r.