(III w.)
– jej kult na Zachodzie dorównuje czci oddawanej innym dziewicom: ➞ Małgorzacie, ➞ Barbarze czy ➞ Agacie, a uczeni spierają się o jego początki i źródła. Według jednej z legendarnych wersji jej życiorysu miała być księżniczką i pochodzić z Bretanii. Złożyła Bogu ślub czystości, ale rodzice postanowili wydać ją za mąż za poganina, króla sąsiedniego państwa, Euteriusza. Gdy odmówiła, Euteriusz wszczął wojnę z Bretanią. U. wraz z towarzyszkami (legenda mówi aż o 11 tysiącach dziewic) starała się uciec przed wrogimi oddziałami. Wsiadły tedy na statki, którymi popłynęły w górę Renu. Tu, w okolicy Kolonii, napotkały hordy Hunów. Kiedy U. odmówiła ich królowi ręki, została wraz z towarzyszkami zabita. Ciała dziewic miano pogrzebać w Kolonii, zaś ich męczeństwo uchroniło samo miasto od zniszczenia przez Hunów. Te szczegóły przekazał nam bajeczny żywot U. spisany w 975 roku. Dziś dane te uznawane są za rezultat ludowej wyobraźni. Wątpliwości budzi choćby obecność Hunów. Przyjmuje się, że U. poniosła śmierć w IV w., za panowania cesarza Maksencjusza (306-312). Towarzyszką jej śmierci była św. ➞ Kordula. W tym samym czasie wystawiono w Kolonii kościół ku czci U., odnowiony na przełomie IV i V wieku przez możnowładcę Klemencjusza. Tymczasem Hunowie okolice Kolonii najechali dopiero w 451 roku. Ponadto przedstawiony życiorys wspomina o 11 tysiącach towarzyszek U.: w rzeczywistości było ich zaledwie 11. Tak ogromna liczba męczenniczek wzięła się prawdopodobnie ze zwykłej pomyłki w odczytaniu inskrypcji na tablicy stanowiącej memento U. i jej towarzyszek (skrót XI M V wzięto za XI Milles Virginis, miast XI Martyrorum Virginis). W XIX wieku św. ➞ Jan Chrzciciel Rossi znalazł ową inskrypcję, na której Klemencjusz oddaje hołd zamęczonym dziewicom i przyznaje się do fundacji tej świątyni. Archeolog sprostował wtedy zabawną pomyłkę, która jednak wrosła mocno w europejską pobożność, skoro świątynie pod wezwaniem 11 Tysięcy Dziewic można znaleźć w wielu miejscach kontynentu. Warto jeszcze wspomnieć o odkryciach archeologicznych dokonanych na tych terenach w 1945 roku po alianckich bombardowaniach. Znaleziono wtedy fundamenty kościoła z IV wieku i ślady jego powiększenia przez wspomnianego Klemencjusza na przełomie IV i V wieku. Archeolodzy stwierdzili, że płyta pochodzi z końca IV stulecia. Dlaczego kościół trzeba było tak rychło powiększać? Być może kult U. był tak potężny, że świątynia nie mogła pomieścić wszystkich pielgrzymów. W IX i X wieku imiona dziewic z Kolonii pojawiają się w litaniach; od VIII w. znajdujemy je w oficjum brewiarzowym. W tzw. Sakramentarzu z Essen U. jest wymieniana na czele właśnie jedenastu dziewic. W tym czasie powstawać zaczęły żywoty św. U. – m.in. ten wspomniany wyżej. Kult świętej zatoczył dość szerokie kręgi, od Polski do Hiszpanii. U. jest dziś patronką Kolonii: co roku odbywają się tu uroczyste procesje z jej relikwiami, a w herbie miasta znajdujemy 11 płomieni, mających symbolizować męczeństwo św. U. i jej towarzyszek. U. stała się z czasem patronką młodzieży żeńskiej. W Niemczech powołano pod jej wezwaniem bractwo religijne skupiające biskupów i magnatów. Odbierała też cześć jako patronka uniwersytetów w Paryżu, Wiedniu i Coimbrze. W 1535 roku Aniela Merici założyła zgromadzenie zakonne św. U. (urszulanki czarne). Pojawiło się ono w Polski już w 1687 roku. W 1908 roku św. Urszula Ledóchowska powołała w Polsce podobne zgromadzenie (urszulanki szare). Obydwa zgromadzenia działają w Polsce nadal. W sumie istnieje ponad 20 zgromadzeń zakonnych pod patronatem świętej. Modlono się do niej jako patronki dobrej śmierci. Od wieków w Polsce kult świętych przejawiał się w przysłowiach. Te, które wiążą się z 21 października – dniem wspomnienia U. – są dość liczne (np. „Urszula i Kordula do pieca przytula”).