TOKAMAK

urządzenie do wytwarzania plazmy gorącej i badania warunków zachodzenia kontrolowanej reakcji termojądrowej; prototyp t. skonstruowano w latach 50. w Moskwie, stąd jego nazwa: torroidalnaja kamiera s magnitnoj katiuszkoj. T. składa się z pierścieniowej (toroidalnej) komory próżniowej obejmującej rdzeń transformatora; wnętrze komory jest wypełnione gazem deuterowym lub deuterowo-trytowym; silne pole magnetyczne powstające w uzwojeniu pierwotnym transformatora wzbudza w pierścieniu gazu wyładowania prowadzące do wytworzenia plazmy i jej rozgrzania; jednocześnie pole magnetyczne poprzeczne do osi komory, indukowane przez prąd, ściska plazmę i utrzymuje ją w postaci zwartego sznura; do stabilizacji plazmy służą cewki umieszczone na obwodzie komory; linie pola magnetycznego mają dzięki temu kształt śrubowy; na uzwojeniu wtórnym transformatora powstaje zarazem prąd elektryczny; ob. prowadzi się eksperymenty z najnowszą generacją t. (m.in. w USA, W. Brytanii i Japonii); 1991 w gazie wypełniającym komorę obserwowano neutrony powstałe w wyniku reakcji deuteru i trytu; 1993 udało się podtrzymać reakcję termojądrową przez 2 s, zaś wzbudzony prąd miał moc 3 MW; za każdym razem jednak moc doprowadzana do t. jest większa od mocy wyjściowej.