Pochodzi od greckiego słowa aleksandros, składającego się z dwóch członów: alekso (bronię się, odpieram atak) i andros (mężczyzna, mąż). Oznacza: obrońca ludzi, troszczący się o mężów lub odpierający wrogów. W Polsce używane od XII wieku w formach Aleksander, Aleksandr, Aleksender, Aleksendr, Oleksander, Oleksender, Leksander, Leksender, a nawet Ksender i Sender. Nosił je, jako imię chrzestne, brat Jagiełły, Witold. Zaszczytne imię, jakim Grecy nazwali drugiego syna Priama, Parysa. To on rozstrzygnął spór między trzema boginiami i przyznał złote jabłko Afrodycie. Z jej pomocą Aleksander porwał Helenę, żonę króla Sparty, i doprowadził do wybuchu wojny trojańskiej. Na Zachodzie stało się popularne dzięki romansowi średniowiecznemu o przygodach rycerza Aleksandra. ZDROBNIENIA: Alek, Alik, Aleksandruś, Olech, Olechno, Olek, Oleś, Olko. INNE FORMY: Aleksy, Oleksander. OBCE FORMY: Alexander (łac.), Alexander (ogólnie przyj. forma), Alezandr, Sandor (czes.), Alexandre (fr.), Alejandro (hiszp.), Alezander, Alex, Sander, Xander, Zander (niem.), Aleksandr (ros.), Aleksanteri, Santeri (fiń.), Aleksandras, Aleksas (litew.), Sándor (węg.), Aleksandros (gr.), Alexandre, Alexandrino (port.), Alessandro, Sandro (wł.), Aleksandar, Aleksa, Aco, Aca, Saša (połud.-słow.). Forma żeńska: Aleksandra.
NAZWISKA:
Aleksander, Aleksanderek, Aleksandrek, Aleksandrow, Aleksandrowicz, Aleksandrowski, Aleksandruk, Aleksandrzak, Aleksy, Alexandrowicz, Holeksy, Jaksander, Jaksender, Jaksendrowicz, Jaksęder, Lachendro, Lachendrowicz, Lachenro, Lachędro, Lachędrowicz, Laksander, Laksandrzak, Laksender, Leksandr, Leksandrowicz, Leksandrowski, Leksender, Lexandrowicz, Olechowski, Oleksandro, Oleksy, Olesiński, Oleszkiewicz, Oleś, Sander, Sanderski, Sandrowicz, Sandryk, Sender, Senderak, Senderkiewicz, Senderowicz, Senderowski, Senderski, Sendor, Sendorski, Sendra, Sendrowicz, Sendur, Sonder.
PATRON:
Istnieje wielu świętych noszących to imię. Najbardziej znany jest papież święty Aleksander I, prawdopodobnie Rzymianin z pochodzenia. Jego Pontyfikat trwał w latach 105 – 115. Stracony po ciężkich torturach przez rzymskich kapłanów w II w. (Wspomnienie 3 maja).Św. Aleksander, męczennik z Lyonu (II w.). W roku 177 został ścięty za wiarę razem z wieloma chrześcijanami. (Wspomnienie 2 czerwca).Św. Aleksander, biskup Jerozolimy (III w.). Założył cenną bibliotekę. Zmarł w więzieniu ok. roku 250. (Wspomnienie 16 maja).Św. Aleksander, biskup Aleksandrii. Żył w latach ok. 250–327. Zasłynął polemiką z arianami. (Wspomnienie 26 lutego).Aleksander Newski, święty prawosł. (ok. 1220–14 XI 1263), protoplasta dyn. książąt moskiewskich. W roku 1547 kanonizowany; w 1240 pokonał Szwedów nad Newą (stąd przydomek) i 1242 rycerzy zakonu inflanckiego. Uznał zwierzchność Mongołów nad Rusią. Pozycję A.N. wzmocniła współpraca ze Złotą Ordą, która zapewniła mu tron w. ks. kijowskiego (1249) i włodzimiersko-suzdalskiego (1252) oraz poparcie prawosł. Kościoła ruskiego. Od schyłku XIII w. otoczony kultem. (Cerkiew wspomina go 23 listopada i 30 sierpnia).Św. Aleksander Sauli, biskup Alerii i Pawii (Włochy). Żył w latach 1534–92. W 1567 roku został wybrany przełożonym generalnym zakonu barnabitów. Założył jedno z pierwszych na świecie seminariów duchownych. Beatyfikowany w 1742 roku przez papieża Benedykta XIV, kanonizowany w 1904 roku przez Piusa X. (Wspomnienie 11 października).
ZNANE POSTACIE:
Aleksander Macedoński zw. Wielkim, król, syn Filipa II, twórca potężnego imperium (VIII 356 p.n.e.–10 VI 323 p.n.e.). Aleksander Sewerus, cesarz rzymski (208–235). Aleksander II, Anselmo da Baggio, papież od 1061 (? –21 IV 1073). Aleksander z Hales, teolog ang. (ok. 1180–21 VIII 1245). Aleksander, książę mazowiecki, kardynał (przed 2 VI 1400–1 VI 1444). Aleksander Jagiellończyk, król pol. (5 VIII 1461–19 VIII 1506). Alessandro Algardi, wł. rzeźbiarz barokowy (31 VII 1598–10 VI 1658). Alessandro Scarlatti, kompozytor wł. (2 V 1660–24 X 1725). Alexander Pope, ang. poeta (21 V 1688–30 V 1744). Aleksand Suworow, ros. feldmarszałek (24 XI 1729–18 V 1800). Alessandro Cagliostro, właśc. Giuseppe Balsamo, wł. awanturnik i znachor (2 VI 1743–16 VIII 1795). Alessandro Volta, fizyk wł. (18 II 1745–5 III 1827). Alexander von Humboldt, niem. naukowiec (14 IX 1769–6 V 1859). Aleksander Franciszek Chodkiewicz, pol. hrabia, generał, pisarz (4 VI 1776–24 I 1838). Aleksander I Romanow, cesarz ros. od 1801 (23 XII 1777–1 XII 1825). Aleksander Bandrowski-Sas, tenor pol. (22 IV 1860–28 V 1916). Aleksander Orłowski, malarz pol. (9 III 1777–13 III 1832). Aleksander Puszkin, ros. poeta (6 VI 1799–10 II 1837). Aleksander August Ferdynad Bronikowski, pisarz niem. pol. pochodzenia (28 II 1787–21 I 1834). Aleksander Fredro, komediopisarz pol. (20 VI 1793–15 VII 1876). Aleksander Dumas, ojciec (24 VII 1802–5 XII 1870) i syn (28 VII 1824–27 XI 1895), pisarze fr. Aleksander Ostrowski, pisarz, twórca ros. teatru narodowego (12 IV 1823–14 VI 1886). Aleksander Borodin, kompozytor ros. (12 XI 1833–27 II 1887). Aleksander Gryglewski, malarz pol. (4 III 1833–28 VII 1879). Alexander Graham Bell, amer. wynal. telefonu (3 III 1847–2 VIII 1922). Aleksander Gierymski, malarz pol. (30 I 1850–ok. 8 III 1901). Aleksander Brückner, pol. slawista i historyk (27 I 1856–24 V 1939). Aleksandr Skriabin, kompozytor ros. (6 I 1872–27 IV 1915). Aleksander Zelwerowicz, pol. aktor, reżyser (1877–1955). Aleksander Fleming, szkoc. lekarz i mikrobiolog, odkryw. penicyliny (6 VIII 1881–11 III 1955). Alexander Archipenko, rzeźbiarz ukr. (30 V 1887–25 II 1964). Aleksandar I Karadziordziewić, Król Jugosławii (1888–1934). Aleksander Rodczenko, ros. malarz awangardowy (23 XI 1891–3 XII 1956). Alexander Laszlo Korda, właśc. Sandor Laszlo Kellner, bryt. producent i reżyser film., pochodzenia węg. (16 IX 1893–23 I 1956). Aleksander Węgierko, pol. aktor i reżyser teatr. (1893–1941). Alexander Calder, amer. rzeźbiarz abstrakcjonista (22 VII 1898–11 XI 1976). Aleksander Wat, właśc. Aleksander Chwat, pisarz pol. (1900–1967). Aleksander Bocheński, pisarz pol. (6 VIII 1904–11 I 2001). Aleksander Jakowlew, radz. konstr. samolotów (19 III 1906–22 VIII 1989). Aleksander Ford, pol. reżyser filmowy (24 X 1908–4 IV 1980). Aleksander Gąssowski, aktor pol. (ur. 1910). Aleksander Twardowski, poeta rosyj. (1910–1971). Aleksander Bardini, pol. aktor i reżyser (17 XI 1913–30 VII 1995). Aleksander Rymkiewicz, poeta pol. (13 IV 1913–26 IX 1983). Alec Guinnes, właśc. Alec Guiness du Cuffe, aktor ang. (2 IV 1914–5 VIII 2000). Aleksander Gieysztor, historyk pol. (17 VII 1916–9 II 1999). Aleksander Sołżenicyn, pisarz ros. (ur. 11 XII 1918). Aleksander Dubczek, czechosłow. polityk (27 XI 1921–7 XI 1992). Aleksander Krawczuk, pol. historyk, pisarz (ur. 7 VI 1922). Aleksander Małachowski, pol. pisarz i polityk (23 XI 1924–2004). Aleksander Ścibor-Rylski, pol. scenarzysta i reżyser filmowy (16 III 1928–3 IV 1983). Aleksander Rowiński, pisarz pol. (ur. 1931). Aleksander Gudzowaty, przedsiębiorca pol. (ur. 1938). Aleksander Hall, polityk pol. (ur. 20 V 1953). Aleksander Kwaśniewski, prezydent RP (ur. 15 XI 1954).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Aleksander Wierszynin z dramatu A. Czechowa Trzy siostry (1901). Aleksander z dramatu A. de Musseta Lorenzaccio (1834). Aleksander Sieriebriakow z dramatu A. Czechowa Wujaszek Wania (1897). Olo Czarny z Kolumbów R. Bratnego (1957). Alex z Mechanicznej pomarańczy A. Burgesa oraz filmu pod tym samym tytułem S. Kubricka. Alessandro Cagliostro, wł. alchemik i magik, bohater powieści A. Dumasa Pamiętniki lekarza, Naszyjnik królowej i innych. Aleksander Snopiński z powieści Na prowincji E. Orzeszkowej. Alec Leamas z powieści Ze śmiertelnego zimna J. Le Carr. Aleksandr Czacki z komedii A. Gribojedowa Mądremu biada (1824). Aleksander Sewerus z dramatu Z. Krasińskiego Irydion (1863). Aleksander ze Zmowy nieobecnych M. Kuncewiczowej. Aleksander Portnoy z powieści Kompleks Portnoya Ph. Rotha (1967). Aleksander Meresejew z powieści B. Polewoja Opowieść o prawdziwym człowieku (1946). Aleksander Bogaczewicz z powieści A. Kuśniewicza Strefy.
NA EKRANIE:
Film wg Kolumbów R. Bratnego w reż. J. Morgensterna (1970), rolę Czarnego Ola odtwarzał Krzysztof Machowski. Ekranizacja Opowieści o prawdziwym człowieku w reż. A. Stolpera (1948), rolę Aleksandra Meresjewa grał Paweł Kadocznikow. Film wg pow. Kompleks Portnoya Ph. Rotha w reż. E. Lohmana (1972), w roli Aleksandra wystąpił Richard Benjamin.
PRZYSLOWIA:
Lepsza jest mucha żyjąca,niż Aleksander Wielki w grobie.
W POEZJI:
Nie zmienia się nic prócz twarzy świata!... I dziśpłomię wielkości serce twoje piecze,o Aleksandrze... Ledwo się zrodzisz, szukasz Bucefałai przed tobą ślad Sławy skrzydlatej od pościgu pała! Kazimiera Iłłakowiczówna, „Aleksander”
- ALEKSANDRA, Żeńska forma imienia...
- ALEKSANDER, Imię Aleksander tryumfalnie...
- ALEKSANDRA, Aleksandra pochodzi oczywiście...